ARCHEOLOGICA ZELANDICA
133
den gebruikt. De unster uit Burgh heeft niet een
schaal maar een haakje om het te wegen voor
werp of de last aan te hangen. Voorts zien we
twee gebogen handvatjes (ansae) die als ophang-
punt dienden, bij voorbeeld aan een vinger.
Langs de lange arm (scapus) van de evenaar
(evenwichtsnaald van een balans) kon een loop
gewicht (aequipondium) worden verschoven om
evenwicht te maken met een grotere of kleinere
last aan de korte arm. Inkepingen en cijfers op
zowel onder- als bovenkant van de scapus maak
ten het mogelijk de zwaarte van een gewicht
eenvoudig af te lezen.
Interessant zijn de mededelingen die Van der
Feen doet over de nog in recente tijd gebruikte
typen unsters. Hij noteerde tijdens één van zijn
vakantiereizen, dat op de weekmarkt te Lugano
(Zwitserland) een koopvrouw een unster van
precies dezelfde inrichting - alleen van een groter
formaat - gebruikte. Ook in San Remo (Italië) en
omstreken zag hij ze in gebruik; de meeste waren
van een haak en een schaal voorzien. Hij merkt
op dat de unsters in genoemde plaatsen nog wel
veel voorkomen, maar toch wat ouderwets waren
geworden door de opkomst in winkels van 'fa
mily scales' en 'Van Berkel's patent'. In San Remo
wees men hem nog de plaats van een 'staderaio',
een unstermaker. In het Italiaans wordt een un
ster volgens Van der Feen gewoonlijk 'bilancia'
genoemd, en wordt er dus geen onderscheid ge
maakt met de gelijkarmige, tweeschalige balans.
Een 'stadèra' is een groot type unster met een
haak (zonder schaal), die bij voorbeeld voor het
wegen van manden werd gebruikt. In het Frans
heet een unster 'romaine'; in het Italiaans wordt
echter met 'romano' alleen het loopgewicht aan
geduid. Het Italiaanse spreekwoord 'ogni stadera
ha il suo romano' betekent letterlijk 'elke unster
heeft haar loopgewicht', dat wil zeggen: elk ding
heeft zijn keerzijde of kan van twee kanten wor
den bekeken. Van der Feen vermoedt dat de om
keerbaarheid van een unster met haar twee an
sae ten grondslag ligt aan dit spreekwoord. Ten
slotte vermeldt hij nog dat hij een unster heeft
aangekocht om de werking van 'ons instrument'
volledig te kunnen demonstreren. Deze aankoop
(inv.-nr. 1363) betreft een Italiaanse stadera, 86
cm. lang, zonder schaal en afkomstig uit het dorp
Sasso di Bordighera (provincie Imperia). Het toe
stel is geschikt om er landbouwprodukten of
baaltjes meel mee te wegen, maar leent zich niet
voor het wegen van materialen waarbij het op
een half ons aankomt; vandaar het spreekwoord
'pesare colla stadera del mugnaio' ('wegen met
de unster van een molenaar'), dat betekent: de
zaken niet zo nauw nemen.
Behalve de ongelijkarmige unsters gebruikten
de Romeinen gelijkarmige balansen waaraan met
kettinkjes twee schalen bevestigd waren. De
schuifgewichten van de unsters zijn gewoonlijk
Aib. 2: Gewicht van kalksteen; diameter: 10,5 cm.; bodem
vondst Aardenburg; datering Romeinse tijd. Tekening: R.E.
Lutter, Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonder
zoek, Amersfoort.
Afb. 3: Schaal van een Romeinse balans; diameter: 12,6
cm.; bodemvondst Saint-Mard (België). Overblijfselen van
een dergelijk exemplaar zijn in Aardenburg opgegraven.
