ITHAKA
53
logo. Ontwerp: Margreet Bronwer.
Het Zeeuwse kinder- en jeugdpsychiatrisch cen
trum Ithaka
Het kinder- en jeugdpsychiatrisch centrum zou
deel gaan uitmaken van de Stichting Psychiatri
sche Zorgvoorzieningen Zeeland (toen nog Psy
chiatrisch Ziekenhuis Zeeland geheten) waar al
leen volwassen psychiatrische patiënten werden
behandeld. Het zou ook een lokatie krijgen op
een uithoek van het terrein.
Van meet af aan stond het de toekomstige be
handelaars voor ogen dat het centrum een duide
lijke eigen uitstraling en identiteit moest krijgen.
Middelen daarvoor waren architectuur, terreinaf
bakening, behandelfilosofie en naamgeving. Het
gebouw kreeg hoge schuine daken en primaire
kleuren en was opvallend anders dan de overige
panden op het P.Z.Z.-terrein. Een groot weiland,
een bomentuin en een weg met notebomen zorg
den voor privacy, terwijl aan de voorzijde contact
werd gezocht met een woonwijk in aanbouw,
een toewending naar de maatschappij. We waren
daarmee deel van de Stichting P.Z.Z. en toch een
geheel op zichzelf.
De naamgeving was niet eenvoudig. Het toen
malige P.Z.Z. was in zijn structuur ontworpen als
een Zeeuwse dorpsgemeenschap waarbij de pan
den huisnummers kregen: nummer en naams-
identiteit vielen samen. Die traditie wilden wij
niet volgen. Vele namen passeerden de revue en
vielen af. Tot ik op de televisie in het literair pro
gramma van Adriaan van Dis de burgemeester
van Leiden, de heer C.H. Goekoop, hoorde ver
tellen over zijn boek Op zoek naar Ithaka. Zoals
uit dit artikel wel blijkt, kwam een oude liefde
weer boven. Ik kocht het boek en las dat Ithaka,
waarvan wij altijd leerden dat het een eiland was
waar bezoekers 'zeker niet te voet waren geko
men', juist geen eiland was, maar een deel van
Erissos is, het noordelijk schiereiland van Kepha-
linië.
Goekoop nam de tekst van de Odyssee letter
lijk, onderwierp die aan een nautische analyse,
zeilde de Griekse eilanden af en vond zijn Ithaka.
Toen wist ik dat Ithaka een prachtige naam voor
het kinder- en jeugdpsychiatrische centrum zou
kunnen zijn. Ithaka, als schiereiland, kon als me-
tofoor gebruikt worden voor de positie van het
centrum ten opzichte van de Stichting P.Z.Z.: deel
van het geheel, maar toch ook een beetje los.
Naast de boeiende tekst blijft in het boek van
Goekoop vooral de foto van de auteur in het ge
heugen hangen: genietend in zijn zeilboot, ont
bloot bovenlichaam, pet op, speurend langs de
kust Die foto staat daar niet voor niets. Goe
koop geeft aan hoe hij gezien wil worden, wat
zijn identiteit is. Het lijkt haast bij het onderwerp
te horen. Zoals Goekoop, net als Wilkens trou
wens, in een oud bekend verhaal een nieuwe
werkelijkheid ontdekt door anders te lezen en te
kijken, zo proberen de diagnostici en therapeuten
van het kinder- en jeugdpsychiatrisch centrum in
het bekende verhaal dat ouders steeds weer over
hun probleem vertellen een nieuwe samenhang
te ontdekken, waarin een kind zijn weg kan kie
zen. Het gezinsverhaal is ook een mythe, waarin
belangrijke voorvallen en geheimen van generatie
op generatie werden doorgegeven, vertekend
maar vastgehouden, die kinderen binden maar
ook bepalen. Het boek Secrets in the family van
Dare en Pincus17 geeft de pathologische kant
daarvan indringend weer. Telemachus vindt zijn
identiteit door van anderen te horen hoe zijn va
der was en door zijn vader uiteindelijk terug te
krijgen. Een gezinshereniging vindt plaats. Odys
seus vindt zijn identiteit door - na jaren zweiven
op zee - zijn avonturen te kunnen vertellen aan
de Phaeaken, 'mensen die als goden gelijk zijn'.
Hij moet zich losmaken van drie vrouwen: Pene
lope, Calypso en Circe, die (volgens Wilkens)
mogelijk één en dezelfde persoon voorstellen.
Het symbool van deze vrouwen is het web
(weefgetouw), het doolhof waar je in gevangen
kunt raken, maar waarin centraal het eiland van
de wijsheid ligt. Wie dat eiland kan bereiken
heeft zich losgemaakt, onthecht, en bereikt zijn
bestemming, zijn Ithaka. Die betekenis van Ithaka
wordt prachtig verwoord in het gedicht van K.P.
Kavafis, 'Ithaka'18, waarvan ik alleen de laatste
twee strofen zal weergeven:
'Ithaka gaf je de mooie reis
Was het er niet, dan was je nooit vertrokken
Verder heeft het je niets te bieden meer
