ZEELAND: ZON, ZEE, FLAMINGO'S EN NIJLGANZEN; OVER DE
KOMST VAN EXOTEN IN DE ZEEUWSE VOGELWERELD
128
Jan-Willem Vergeer
Natuur in Zeeland is geen statisch, vastliggend gegeven. Integendeel, veranderende natuurlijke omsta >-
digheden en - vooral - de enorme invloed van de mens op het Zeeuwse landschap maken dat de s -
menstelling van onze wilde flora en fauna continu in beweging is. Natuurbeschermers hebben terec. t
gewezen op het wel erg hoge tempo waarin die door mensenhand gecreëerde veranderingen zich ik -
trekken, vooral omdat veel ontwikkelingen onze meest waardevolle natuurlijke landschappen - het i
tergetijdegebied, de oudlandpolders en de duinen - ernstig hebben aangetast. Denkt u daarbij aan c
deltawerken, de grootscheepse herverkavelingen, de komst van zware industrie en massa-toerisme en
verder. Dat deze ontwikkelingen een negatieve, nivellerende werking op de ons omringende natuur he -
ben gehad, staat buiten kijf.
Afgezien van deze door ons bewerkstelligde ver
anderingen op het landschap beïnvloeden we
flora en fauna ook op directe wijze, namelijk
door het al dan niet moedwillig introduceren van
nieuwe soorten 'in het wild', de zogenaamde
'exoten'. De Natuurbeschermingsraad geeft de
volgende definitie voor het begrip 'exoten': 'door
toedoen van de mens geïntroduceerde planten of
dieren of kweekvormen hiervan die niet tot onze
flora en fauna behoren of daartoe in historische
zin niet behoorden en die op natuurlijke wijze
ons land nooit bereikt zouden hebben'.
Hoewel het niet om een compleet nieuw feno
meen gaat - denk bij voorbeeld aan de introduc
tie van de fazant in onze streken door de Romei
nen, ca. 2000 jaar geleden - is het tempo waarin
nieuwe soorten door menselijke invloed bij ons
terecht komen wel flink gestegen. Een belang
rijke oorzaak is de enorm toegenomen mobiliteit
van de mens, waardoor het tegenwoordig moge
lijk is om vogels uit tropisch Afrika, arctisch Ame
rika of Midden-Australië in een mum van tijd naar
elke gewenste bestemming te transporteren. De
levendige handel in wilde (avi)fauna heeft im
mers - vaak letterlijk - vleugels gekregen!
De meeste exoten waren bestemd om als sier-
vogel in volière of vijver te dienen. Dat laatste
geldt voor bijna alle zwanen, ganzen en eenden
die op de exotenlijst terecht zijn gekomen. Som
mige hoenderachtige vogels zijn bewust uitgezet
om het jachttableau te 'verrijken'. Voorbeelden
hiervan zijn de Californische kuifkwartel en de
rode patrijs. Dan zijn er nog soorten die als biolo
gische bestrijders van insekten in kassen en der
gelijke zijn geïntroduceerd, zoals sommige soor
ten mania's en glansspreeuwen. Wat deze vogels
gemeen hebben, is dat ze allemaal in de vrije na
tuur terecht kunnen komen.
Vogels die bewust worden uitgezet om een re
cent verdwenen (broccl)populatie weer op gang
te krijgen, worden niet tot de exoten gerekend.
Voorbeelden hiervan in Nederland zijn de raaf i n
- plaatselijk - de grauwe gans. Daarnaast zijn r
soorten die geheel op eigen kracht in Nederlai d
terecht zijn gekomen en hier nu geregeld t it
broeden komen; voorbeelden zijn zwartko -
meeuw, cettis zanger en waaierstaartrietzang. r,
buidelmees en roodmus. Uiteraard worden cle. e
soorten niet tot de exoten gerekend.
Ook cle Zeeuwse natuur is niet van vreemc e
smetten vrijgebleven. In dit artikel zal alleen wc -
den ingegaan op recente ontwikkelingen in c'e
vogelwereld, waarbij aan de hand van twee voc -
beelden - flamingo en nijlgans - wat nader op c e
materie wordt ingegaan. Het is echter beslist ni t
zo dat exoten beperkt zijn tot de vogelwerel I:
ook onder planten, insekten, vissen, amfibieën t n
zoogdieren kunnen we ze aantreffen. Een coi -
plete beschrijving zou in het kader van dit artik 1
echter te ver voeren.
Vogel-exoten in Zeeland
Sinds ca. I960 hebben de volgende vogel-exote
zich in wilde staat in Zeeland opgehouden (sooi
ten die geregeld worden opgemerkt en/of in Zee
land gebroed hebben, zijn cursief gedrukt); Euro
pese flamingoCaraïbische flamingo, Chileens
flamingo, Afrikaanse kleine flamingo, [knobbel
zwaan], zwarte zwaan, zwaangans, sneeuwgan.
Indische streepkopgans, brandgans, Canade
gansnijlgans, carolinaeend, mandarijneend, k< -
kardezaagbek, rosse stekelstaarteend, Californ -
sche kuifkwartel, stadsduif, palmtortel, halsbam -
parkietoevermania, kuifmania, glansspreeu
spec, en huiskraai.
Vaak is het een kwestie van interpretatie of ee t
soort al dan niet tot de 'exoten' wordt gereken
De knobbelzwaan is daar een goed voorbeel d
van. Een groot deel van de in Zeeland voork< -
mende knobbelzwanen stamt af van gedomest -
