Gi MALEN OP TI-JOLEN
145
b. 5: Het gemaal Oosterschelde bij Poortvliet in de Klaas van Steelandpolder. Op de voorgrond is het gemaal Loohoek
i zien. De foto is gemaakt ongeveer ter hoogte van het elektrische gemaal uit 1932. dat net buiten beeld valt. Gemeente-
a chief Tholen.
I ail het polderwater moest worden afgemalen.
'erkte hij te lang en werd lager afgemalen dan
c oor het bestuur was voorgeschreven, dan kreeg
1 ij een boete van maar liefst tien gulden, drie
procent van zijn netto jaarsalaris. Bij langdurige
'genval werd hij geacht achttien uur achtereen
t werken. Een nachtrust van zes uur achtte men
kennelijk voldoende. In de praktijk werkte Den
I ngelsman echter vaak nog veel langer. Uiterste
t linigheid in liet gebruik van kolen en zelfs van
I oetsdoeken, smeer- en verlichtingsmiddelen
erd door het polderbestuur opgelegd. Per jaar
1 eeg Den Engelsman drie vrije dagen. Zou hij
ten gevolge van ziekte of bedrijfsongeval invalide
v orden, dan kreeg hij nog drie maanden zijn sa-
1 ris uitbetaald en daarna niets meer. Nadrukke-
1 k werd hem verboden onder werktijd sterke
c rank te nuttigen.
Machinist den Engelsman en later ook zijn
zoon stonden erom bekend dat zij de machine
t tstekencl onderhielden: de koperen stangen
glommen, de pompen liepen gesmeerd, liet vuur
v erd hoog opgestookt en het gebouw zag er
iekfijn uit. Van Pieter den Engelsman werd ver-
t ld dat hij zo 'allemachtig' kon stoken, dat hij
twee ketels heeft versleten. In 1929 werd Willem
braham den Engelsman machinist op het stoom
gemaal en hij heeft tot aan de sloop van het ke-
t 'lhuis en de machine zijn werk met liefde en
I lezier gedaan. Vader en zoon hebben op het
s oomgemaal drie inundaties meegemaakt: de
atersnoodramp van 1906, de inundatie van 1944
n de ramp van 1953- Vooral de inundatie in de
oorlog vonden zij moeilijk. De Duitse bezetter
had opdracht gegeven Tholen onder water te zet
ten door water in te laten en vooral met behulp
van de gemalen water in de polders te laten he
velen, dus de gemalen andersom te laten werken.
Voor de machinisten was dat natuurlijk een zwaar
gelag; hun trots was altijd juist een zo snel moge
lijke droogmaking geweest. Om sabotage te voor
komen namen de Duitsers, nadat het land onder
water was gezet, enkele vitale onderdelen van de
pomp in beslag, zodat men niet 's nachts in het
geheim toch kon bemalen. Den Engelsman liet
zelf vervangende onderdelen maken, zodat hij di
rect na de bevrijding in november 1944 met de
droogmaking van het eiland kon beginnen.
Einde van het stoomtijdperk
Na de oorlog draaide het gemaal te Oud-Vosse-
meer als enige stoomgemaal op Tholen nog mee,
maar de capaciteit stelde niet veel meer voor. De
tijd van de stoommachines was voorbij en elders
waren de stoomgemalen al door elektrische of
dieselgemalen vervangen. De Vrije Polders onder
Tholen hadden in 1924 de stoommachine opge
ruimd en vervangen door een ruwolie-Bronsmo-
tor. Poortvliet bouwde in 1932 een eindje van het
oude stoomgemaal vandaan een nieuw, elek
trisch gemaal met twee motoren. Het Poortvlietse
stoomgemaal 'De Oosterschelde' behield zijn
schoorsteen, omdat daarin een geleidelicht voor
de scheepvaart werd bevestigd. Het gemaal ligt
