146 GEMALEN OP THOLE Aib. 6: Willem den Engelsman als stoker bij de Drie Grote Polders, omstreeks 1950. Foto: Provinciale Zeeuwse Cou rant. nog altijd op een schitterende plaats, in het water van de boezem, in de Klaas van Steelandpolder. Vanaf de dijk ziet men daar een eeuw bemalings geschiedenis voor zich liggen: het voormalige stoomgemaal uit 1910, het elektrische gemaal uit 1932 en daar tussenin het moderne volautomati sche gemaal Loohoek uit 1985, een fraai contrast tussen waterbeheersing per stoomketel en per computer. Het gemaal De Drie Grote Polders werd het laatste stoomgemaal in Zeeland. Met de herverka veling sneuvelde ook dit gemaal en in 1958 nam een vijzelgemaal aan de Poortvlietse Kadijk ge deeltelijk de taak over en werden de gemalen bij Sint Maartensdijk en De Eendracht geacht vol doende capaciteit te hebben om ook het gebied van de Drie Grote Polders te bemalen. Dat bleek echter niet het geval te zijn en in 1965 werd ten slotte toch nog een dieselpomp in het oude ge bouw van het stoomgemaal geplaatst. Het diesel gemaal kreeg een horizontale schroefcentrifugaal- pomp en bemaalde ongeveer 800 hectare. In 1957 was het al uitzonderlijk dat nog met stoomkracht werd gewerkt. Sommige mensen wensten dan ook het gebouw en zeker de ma chine te behouden, maar ook hier lag weer een groot probleem in de financiële positie van het toen nog kleine polderbestuur. Pas in 1959 ont stond door de fusie van alle polders en water schappen op Tholen een wat groter draagvlak- Voor het gemaal was het toen echter al te laat. Ii A. Vos, een neef van Willem den Engelsman stelde voor een film te laten maken van de ma chine in werking. Hij nam daartoe contact op me Polygoon, maar het waterschap wenste geen een bij te dragen. Een door Vos zelf ingehuurde ca meraman heeft wel een dag ter plekke gefilmd maar Vos heeft het resultaat nooit te zien gekre gen en hij vermoedt dat de film mislukt is. Dt laatste machinist zag met bloedend hart toe hot de bijzondere machine werd ontmanteld. Het wa terschap verkocht het oude stoomgemaal voo drieduizend gulden aan de gemeente, die dt schoorsteen liet neerhalen. Slechts een peilgla en een plaquette van de machine kon de machi nist nog redden. Het industriële monument wa: van zijn hart beroofd. Op Zuid-Beveland staat nog het gebouw var. het voormalige stoomgemaal De Piet en bemaalt een elektrische pomp het achterliggende gebied Ook het alleroudste stoomgemaal in Zeeland, op Schouwen, staat er nog. Het is tot woonhuis om gebouwd en verkeert in goede staat. Op Tholen resteren de gebouwen van alle drie de voorma lige stoomgemalen. De Drie Grote Polders is nu een dieselgemaal, bij Poortvliet staan de drie op eenvolgende gemalen op een rij aan de boezem en onder Tholen ligt het moderne gemaal De Eendracht dichtbij het tegenwoordig als woning gebruikte oude stoomgemaal. De industriële mo numenten zijn weliswaar beroofd van hun machi nes maar zij zijn duidelijk herkenbaar als ruwe pareltjes van industriële, functionele architectuur. Literatuur Voor dit artikel is voornamelijk gebruik gemaakt van de archieven van het waterschap Poortvliet (inv.-nrs. 215, 216, 217), het waterschap Oud-Vos- semeer (inv.-nr. 129), het waterschap De Vrije Polders onder Tholen (inv.-nrs. 270, 271), de Schengepolder (inv.-nr. 60) en het waterschap Sluis in de Piet. Götz, H.F., C.J.M. Tak. Gemalen als het water deert. Delft 1996. Keunen, G.H. 'Stoomgemalen als industrieel erf goed'. In: Tijdschrift voor waterstaatsgeschiedenis, 1996 (5) 19-30. Kool-Blokland, J.L. Van Rumoirt tot Razernij. Wa terschap Woolen 1959-1995. Middelburg 1996. Labrijn, P. Verslag van het onderzoek naar de af watering der waterschappen van Woolen, Poort vliet en Oud-Vosmeer in 1881. Zierikzee 1882. Nijhof, P. 5 jaar De Nederlandse Gemalenstichting 1987—1992. Uitgave van de Nederlandse Gema lenstichting te Leiderdorp, oktober 1992. Wilderom, M.H. Tussen afsluitdijken en delta- dammen-, ii Noord-Zeeland. Middelburg 1964.

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeland | 1996 | | pagina 32