6- 2clc
BIJDRAGEN
122
volksgezondheid en volksvoeding
ging die bij de oprichting zestien leden telde en
later de basis zou vormen voor de afdeling Zee
land van de in 1849 opgerichte Nederlandsche
Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst
(nmg). Samen met Fokker publiceerde De Man al
in 1856 de Proeve eener geneeskundige plaatsbe
schrijving van de stad Middelburg, hoofdplaats
der Provincie Zeeland. De Man, die in een In me-
moriam als een 'rustelooze werker' werd gety
peerd, heeft een aantal belangrijke publicaties op
zijn naam staan, zowel op het gebied van de
praktische geneeskunde als op dat van de zoölo
gie, de archeologie en de medische geschiedenis.
Van het Zeeuws Genootschap ontving hij op zijn
zeventigste verjaardag een gouden medaille voor
zijn verdiensten'.
Johan Berdenis van Berlekom was geboren in
Middelburg en voerde daar tot zijn overlijden een
bloeiende praktijk. Evenals zijn beide collega's
was hij in Leiden gepromoveerd. In Zeeland was
hij actief in vele besturen, hij maakte deel uit van
de Geneeskundige Raad van Zeeland en was se
cretaris (1862-1865) en vervolgens diverse malen
voorzitter van de afdeling Zeeland van de nmg
(1870-1874, 1882-1885 en 1889-1891)7
De volksgezondheid in Zeeland
Zeeland had de naam zeer ongezond te zijn door
het optreden van malaria en acute en chronische
borstaandoeningen. Medici maakten zich dan ook
bezorgd over deze 'constitutio epidemica' (epide
mische gesteldheid), waarvan men de oorzaken
probeerde te achterhalen. Tot ver in de negen
tiende eeuw schreef men over het 'zo gevreesde
Zeeland', terwijl de sterfte aan malaria toen allang
sterk was afgenomen. In de periode 1802-1811
kwamen er te Middelburg 534 sterfgevallen op
rekening van malaria, in de periode 1872-1881
nog slechts 62. Dit was mede te danken aan de
behandeling van de patiënten met kinine, een ge
neesmiddel dat in Middelburg voor het eerst op
22 oktober 1822 was voorgeschreven.
Scheurbuik of scorbut vitamine C-deficiën-
tie) kwam in het midden van de vorige eeuw nog
regelmatig voor. Fokker en De Man schreven
deze ziekte toe aan slechte lucht; in verband met
de situatie in volgestouwde, kleine 'zoute vis- en
kaaswinkeltjes' merkten zij namelijk op: de
met zoutdeelen en kaaslucht bezoedelde damp
kring mag wel onder de oorzaken gerekend wor
den, waardoor de bewoners veelal door mond-
scorbut gekweld worden, een gebrek dat
trouwens in onze gansche provincie menigvuldig
voorkomt"'.
Een belangrijke bijdrage aan de verbetering
van de volksgezondheid werd geleverd door de
oprichting van de Inrigting voor Ziekenverple
ging in 1859 te Middelburg. In de oprichtings-
TOT S»R
GENEESKUNDIGE PLAATSBESCHRIJVING
HIBlEiL.Am
l-ilgfgcven iltwr feci Department van llinncnlandstlie Me».
EERSTE STUK.
SAIliliRKli.VDlCE PLAATSBESf 11RIJVlNfi
van ijk i'roviscjb
1870.
Afb. 1: Titelpagina van Natuurkundige plaatsbescbrijvin,
van de provincie Zeeland (1870).
commissie zaten natuurlijk Fokker, De Man er
Berdenis van Berlekom en voorts de later zo be
kend geworden hygiënist Samuel Senior Coronel
(1827-1892).
Coronel was geen echte Zeetiw, zoals zijn drie
collega's, en hij heeft slechts van 1853 tot I860 in
Middelburg gewerkt7. Deze periode is echter on
getwijfeld bepalend geweest voor zijn latere me-
disch-hygiënische arbeid. Hij was actief lid van
de afdeling Zeeland van de nmg, waarvan hij in
1858 bestuurslid werd. Zijn eerst grote publicatie
was Middelburg voorheen en thans uit 1859,
waarin hij zeer uitvoerig het armenwezen te Mid
delburg besprak. Het boek schijnt met gemeng
de gevoelens te zijn ontvangen". Een tweede be
langrijk hygiënisch werk van zijn hand. De
gezondheidsleer toegepast op de fabrieksnijverheid
(1861), handelde eveneens over Zeeland. In dit
boek stelde hij de toestand in de calicotindustrie
textielindustrie) op Walcheren aan de kaak".
Een nadere analyse van de invloed van Coronel
vergt een afzonderlijke publicatie. Wel kan hier
worden vermeld dat het zijn verdienste is ge
weest, dat aandacht werd geschonken aan de
problemen die de opkomende industrie voor de
gezondheid van haar werknemers met zich mee
