volksgezondheid en volksvoeding
127
Afb. 7: Bouwland bij Vrouwenpolder, 1971. in: Buiten is
dichtbij.
geen voedingsonderzoek gedaan. Dit is te wijten
aan de opkomst van de bacteriologie, waardoor
hygiënisten zich gingen toeleggen op de relatie
lussen bacteriën en besmettelijke ziekten en min
der op de klassieke thema's licht, lucht, bodem,
water en voeding.
Door de beperkte kennis van de voedingsfysio-
logie bleven richtlijnen voor een gezonde voe
ding beperkt tot kwantitatieve aanbevelingen be
treffende de te gebruiken hoeveelheden eiwitten,
vetten en koolhydraten. De betekenis van mine
ralen en vitamines zou pas in de twintigste eeuw
duidelijk worden. De noodzaak van voedings
voorlichting en kookonderwijs werd door medici
in de negentiende eeuw wel onderkend, maar
het zou nog tot 1887 dtiren voordat op dat ge
bied concrete stappen werden gezet. Het initiatief
kwam toen niet van medici, maar uit de verlichte,
liberale burgerij, die de Tentoonstelling van Voe
dingsmiddelen organiseerde. De reeks demon-
stratielessen in koken op deze tentoonstelling
was een eerste stap op weg naar kook- en huis-
houdonderwijs.
Noten
1. Mulder, G.J. De voeding in Nederland, in ver
band tot den volksgeest. Rotterdam 1847.
2. Fokker, A.A.. J.C. de Man en J.P. Berdenis van
Berlekom. Bijdragen tot de geneeskundige plaats
beschrijving van Nederland, i. Natuurkundige
plaatsbeschrijving van de provincie Zeeland, 's-
Gravenhage 1870.
3. Lindeboom, G.A. Dutch Medical Biography. A
Biographical Dictionary of Dutch Physicians and
Surgeons 1475-1975- Amsterdam 1984, kol.
602-603.
4. Daniels, C.E. 'In memoriam dr. J.C. de Man, 20
Sept. 1818 - 2 Jan. 1909'. In: Nederlandsch Tijd
schrift voor Geneeskunde 53 ia (1909) 133-134;
Lindeboom (noot 3). Biography1266-1267.
5. Berdenis van Berlekom, J.P. Ter herinnering
aan het vijftigjarig bestaan van de Vereeniging
van Genees- en Heelkundigen in Zeeland. 22
April 1848- 22 April 1898. Middelburg 1898.
6. Fokker, A.A.. J.C. de Man. 'Proeve eener ge
neeskundige plaatsbeschrijving van de stad Mid
delburg'. In: Tijdschrift van de Nederlandsche
Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst 7 n
(1856) 41-136, met name 118.
7. Bergink, A.H. Samuel Senior Coronel. Zijn bete
kenis voor de sociale geneeskunde in Nederland.
Assen I960, met name 18-29, 78-84, 87-92; Lin
deboom (noot 3). Biographykol. 373-374.
8. Coronel, S. Sr. Middelburg voorheen en thans.
Bijdrage tot de kennis van den voormaligen en te-
genwoordigen toestand van het armwezen
aldaar. Middelburg 1859.
9- Coronel, S. Sr. De gezondheidsleer toegepast op
de fabrieksnijverheid. Een handboek, voor indus
triëlen, genees- en staathuishoudkundigen. Haar
lem 1861.
10. Baruch, J.Z. 'Dr. Samuel Senior Coronel, voor
loper op het gebied der hygiëne'. In: Nederlands
Tijdschrift voor Geneeskunde 99 n (1955)
1067-1069, met name 1069.
11. Broes van Dort, K. Bijdrage tot de kennis van
de sterfte der gemeente Goes, en van den gemid
delden en waarschijnlijken levensduur barer in
woners, gedurende het 30-jarige tijdvak.
1830-1859. Goes 1861.
12. Coronel (noot 8), Middelburg.
13- Berdenis van Berlekom, J.P. 'Iets over de ge
boorte en sterfte in Zeeland'. In: Gezondheid 1
(1877) 197-202.
14. Nederlandse Maatschappij voor Geneeskunde.
Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde 17 i
(1873) 219.
15. Zie ook: Knecht-van Eekelen, A. de. 'Abra
ham Pieter Fokker (1840-1906). Volksvoeding als
grondslag voor gezondheidsleer'. In: Voeding 56
nr. 11 (1995) 28-30.
16. Schoute, D. Het leven van prof. dr. A.P. Fokker
1840-1906). Amsterdam 1946; Lindeboom (noot
3). Biography, kol. 600-601.
17. Fokker, A.P. 'De volksvoeding in Zeeland'. In:
Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde 21 n
(1877) 195-242, met name 238-239.
