SIGNALEMENTEN
79
M. L. Barend-van Haeften, Op reis met de voc. De
openhartige dagboeken van de zusters Lammens
en Swellengrebel. Werken uitgegeven door de Lin-
schoten-vereeniging xcv. Zutphen 1996. 179 blz.
Met uitvoerig notenapparaat, bibliografie en index.
15 afbeeldingen. Prijs: 49,50. isbn 90 6011 958 4.
De Linschoten-vereeniging, die sinds haar oprich
ting bijna honderd reisverslagen heeft uitgegeven,
heeft nu voor het eerst twee journalen van vrou
welijke reizigers gepubliceerd. Het verslag dat de
achttiende-eeuwse zusjes Swellengrebel tijdens
hun tocht van Kaap de Goede Hoop naar Neder
land bijhielden, was reeds lang bekend. Het dag
boek van de Zeeuwse zusjes Lammens werd on
langs pas ontdekt.
Maria en Johanna Lammens, twee Vlissingse
jongedames van 26 en 22 jaar oud, hebben op
heel spontane en leesbare wijze de gebeurtenis
sen beschreven aan boord van het voc-schip dat
hen in 1736 naar Batavia voerde. Hun eerste da
gen op de Adrighent waren niet gemakkelijk.
Worstelend met zeeziekte en het verkrijgen van
zeebenen, vroegen zij zich af of ze wel ooit
'soude konnen resolveren om weer na het vader-
landt te gaan'. Naarmate de tijd echter vorderde
en de weersomstandigheden verbeterden, nam
hun belangstelling voor de reis en al het nieuwe
toe. In hun journaal leest men over het eten aan
boord en de verschillende vissen die men ving
en op smakelijke wijze wist te bereiden - al ver
minderden de in een haai aangetroffen mensen-
resten hun eetlust enigszins! De problemen die
zeeziekte en de enorme hitte rond de evenaar
opleverden, de doorstane angsten bij zwaar weer
en de bij tijd en wijle moeilijk uitvoerbare dage
lijkse besognes, het onderling gekrakeel van de
bemanning en de disciplinaire maatregelen die
de kapitein moest nemen, al deze dingen zijn in
hun notities te vinden. Daar tussendoor klinkt af
en toe het heimwee naar Zeeland. Herinneringen
aan de kermis van Arnemuiden, de Vlissingse vis
markt en de Zierikzeeëse beschuitjes zorgden
voor weemoedige bespiegelingen en verlangen
naar de vertrouwde omgeving thuis.
De opgewekte verbazing over al het nieuwe
overheerst in dit journaal. Zelden werd zo'n men
selijk beeld geschetst van de zes maanden du
rende reis van Zeeland via Kaap de Goede Hoop
- waar men enkele dagen op verhaal kwam -
naar Batavia. Zelden ook werd zoveel aandacht
aan de alledaagse details van het leven van vrou
welijke opvarenden geschonken. Nautische bij
zonderheden worden daarentegen grotendeels
buiten beschouwing gelaten, al vermeldden de
zusjes Lammens steeds trouw welke afstand die
dag is afgelegd. Ook de bemanning van de Adri-
ghem, die voor een groot deel van Zeeuwse af
komst was, komt slechts sporadisch ter sprake.
Hun reisverslag was duidelijk bedoeld als een
persoonlijk document, geschreven om geliefden
en bekenden deelgenoot te maken van alle erva
ringen.
Het tweede, eveneens persoonlijke journaal dat
in dit boek is opgenomen, is van de hand van
Helena en Johanna Swellengrebel. Zij keerden in
1751 naar het vaderland terug, en ook bij hen
zijn het de kleine dagelijkse dingen die aan bod
komen. Vooral de wijze waarop zij hun dagen
doorbrachten, en de uitgebreide maaltijden waar
bij verbazingwekkend gevarieerde schotels op ta
fel kwamen, worden tot in de details beschreven.
Men krijgt al lezende grote bewondering voor de
kok, die in een kleine ruimte op een af en toe
sterk slingerend schip culinaire hoogstandjes lijkt
te hebben verricht!
Op reis met de voc is een zeer leesbaar en boei
end boek. Hoewel beide manuscripten integraal
zijn overgenomen, ondervangen de annotaties
van M.L. Barend-van Haeften de verwarring die
de achttiende-eeuwse terminologie hier en daar
veroorzaakt. Voorafgaand aan de twee journalen
vindt men een algemene uiteenzetting over het
leven aan boord en de rol van vrouwelijke opva
renden op de schepen van de voc. Ook vindt
men hier nadere informatie over de families Lam
mens en Swellengrebel, waarvan in de bijlagen
een stamboom is opgenomen. De gedetailleerde
beschrijving van huis-, tuin- en keukenzaken in
beide reisverslagen is niet alleen van groot be
lang voor onze kennis van het achttiende-eeuwse
leven aan boord, maar verschaft ons door de
vaak geestige wijze waarop het een en ander met
name door de zusjes Lammens beschreven wordt
ook menig aangenaam leesuurtje.
C.E. Zonnevylle-Heyning
P.A. Henderikx, J.A. Lantsheer en A.C. Meijer
(red.), Duizend jaar Walcheren. Over gelanden,
heren en geschot, over binnen- en buitenwa
ter. Werken uitgegeven door het Koninklijk
Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, deel
8. Middelburg 1996. 227 blz. Rijk geïllustreerd.
Prijs: 65,-. isbn 90 70534 23. (Uitverkocht.)
Bij degenen die op Duizend jaar Walcheren heb
ben ingeschreven, prijkt nu een prachtig boek
werk in de boekenkast. Wie echter te lang heeft
gewacht, vist achter het net, want het boek is
reeds uitverkocht. De oorzaak daarvan ligt aan de
geboden kwaliteit en de (te) lage prijs waartegen
kon worden ingetekend.
