12
zeeuwse boere
ganisatorische schermutselingen speelden twee
belangrijke kwesties een rol, In de eerste plaats
het vooral in 1917 groeiende agrarische verzet te
gen het crisisbeleid van de regering. In de
tweede plaats de uitdrukkelijke wens van de Ne
derlandse bisschoppen om voortaan de bisdom
men als geografische eenheid voor katholieke or
ganisaties te nemen.
De provincie Zeeland was verdeeld over twee
bisdommen: Zeeuws-Vlaanderen maakte deel uit
van het bisdom Breda en behoorde tot het werk
gebied van de ncb, de rest van Zeeland viel on
der het bisdom Haarlem. De boerenbonden op
Zuid-Beveland vielen dus onder de Rooms-Ka-
tholieke Diocesane Land- en Tuinbouwbond van
dat bisdom (ltb).
Liberaal versus katholiek
In 1917 groeide onder de boerenstand het verzet
tegen het crisisbeleid van de regering. Dit leidde
zelfs tot de oprichting van een Vereeniging van
Nederlandse Akkerbouwers, die nauw verbonden
zou zijn met de zlm en de Brabantse Maatschap
pij van Landbouw (bml). Voor enkele ncb-be-
stuuders, geestelijken uit West-Brabant en Zee
land en ook voor A. de Milliano was dit
aanleiding om in actie te komen. NcB-hoofdbe-
stuurder L. Testers uit Halsteren schreef aan se
cretaris G. Kusters van de ncb dat in het oostelijk
deel van Zeeuws-Vlaanderen wel drie lezingen
nodig waren om het gevaar te bezweren, name
lijk te Hulst, Hontenisse en in het 'broeinest van
een liberaal zooitje' te Westdorpe. Testers was
van mening dat de voormannen van de boeren
bonden in West-Brabant en Zeeuws-Vlaanderen
te zoetsappig waren tegen de activisten van de
akkerbouwersbond en de 'lief fluitende voge
laars' van de zlm en bml; met name de zi.m zou
pogingen ondernemen om de rijkere kleiboeren
van katholieke huize aan zich te binden. In West-
Brabant reageerde de ncb snel door de oprichting
van een regionale kring Steenbergen. Wat ge
beurde er in Zeeland?
In Zeeland zocht de zlm in de zomer van 1917
actief toenadering tot de twee regionale bonden,
met als argument dat één Zeeuwse organisatie
veel meer invloed zou hebben op de regering. En
tot grote ontzetting van ncb-bestuurders en de
plaatselijke geestelijkheid waren veel bestuurders
van de rkbzvod niet afkerig van samenwerking of
zelfs aansluiting. Erger nog: alle plaatselijke voor
zitters bleken lid van de zlm te zijn. Tijdens een
rumoerige vergadering te Hulst zag het bestuur
van de bond de feiten onder ogen. De stemming
was verdeeld. De een wilde samenwerking met
de bond in westelijk Zeeuws-Vlaanderen, de an
der zei het blad van de zlm niet te willen missen,
en de geestelijk adviseur liet weten dat de bis
schop inmiddels had besloten aansluiting bij de
zlm niet toe te staan. Met dit bisschoppelijke be
sluit was kennelijk de kous af: de rkbzvod be
sloot tot een contributieverhoging om zelf sterker
te worden en plaatste samenwerking met de
cbzvwd - in de volksmond 'de bond van Milliaan'
genoemd hoog op de agenda. Deze bond had
al afstand genomen van de zlm. De scheiding tus
sen katholiek en liberaal in Zeeland werd beze
geld in mei 1919, toen J. de Waal als voorzitter
van de rkbzvod in het openbaar afstand deed van
zijn lidmaatschap van de zlm. Ondertussen had
de ncb zich in Zeeuws-Vlaanderen genesteld en
had de ltb een katholiek bruggehoofd van vier
afdelingen met ca. 180 leden op Zuid-Beveland.
Zeeuwse zelfstandigheid of Brabantse hegemonie
In het woelige najaar van 1917 kwamen gesprek-
