HERVORMING
27
Afb. 2. Pijniging van de
wederdoper Joos Joossen,
Veere, 1560. Gravure J.
Luyken, raz, zg. Zei. 111. m
29.
leiding van de kerkenzuivering te Vlissingen op
zich, zoals zijn ambtgenoten Sebastiaan Matte en
Jacob de Buyzere op meerdere plaatsen in het
Vlaamse Westkwartier, Nicasius van der Schueren
in het klooster van Korsendonk bij Turnhout en
Gaspard van der Heyden in Axel en Hulst dat
ook gedaan hadden. Overal werd de beeldenbre
king door ambachtslieden met de steun van de
kerkenraad uitgevoerd, terwijl de vooraanstaande
burgers zich afzijdig hielden. Dat fenomeen kan
men ook vaststellen tijdens de Beeldenstorm in
Vlaanderen en Brabant.
In Veere, Zierikzee, Goes en Reimerswaal wist
de magistraat de Beeldenstorm te verhinderen.
Maar in Middelburg en Vlissingen keek de over
heid werkeloos toe. Aan bisschop Nicolaas de
Castro, die moedig in de abdijgebouwen bleef,
werd bescherming geweigerd. Het idee om de
schutterijen van beide steden in te zetten voor
het handhaven van de orde werd vlug verlaten,
omdat ze onbetrouwbaar bleken te zijn. In Vlaan
deren hebben de brekers op verschillende plaat
sen hun actie willen legitimeren met vage verwij
zingen naar een zogenoemde commissiebrief uit
kringen van het Hof of de hoge adel. Ook op
Walcheren verklaarden zij uitdrukkelijk last te
hebben van 'dengenen die boven die van der
Wet waeren'. In de ontreddering van die dagen
mogen zulke geruchten mede een verklaring vor
men van de aarzelende houding van de gezag
dragers. In het algemeen kan men echter stellen
dat de katholieken ook hier tot verbazing van ve
len weinig weerbaar bleken te zijn. Dit gold al
evenzeer voor de gebeurtenissen in de daarop
volgende maanden, die zij lauw en zonder veel
reactie ondergingen. De katholieke kerkdiensten
waren ontredderd en werden op sommige plaat
sen zelfs tijdelijk gestaakt. De hervormden heb
ben weliswaar hun voornaamste doel, namelijk
het gebruik van een gezuiverde stadskerk als
protestantse preekkerk, nergens bereikt, maar in
de Walcherse steden en ook in Zierikzee en Tho-
len wisten zij krachtens toepassing van het Ak
koord van 25 augustus zonder veel tegenkanting
een eigen beschutte vergaderruimte buiten de
muren te verwerven.
Volwaardige hervormde gemeenten, met eigen
predikant en kerkenraad, functioneerden vanaf
september 1566 ongehinderd te Middelburg,
Poortvliet, Scherpenisse, Sint-Maartensdijk, Tho-
len, Veere, Vlissingen en Zierikzee. Zeer opmer
kelijk was de sociale recrutering. Hadden tevoren
vooral 'gens de petite qualité' de dienst uitge
maakt in de gemeenten, tijdens het Wonderjaar
werden de calvinistische kerkenraden voorname
lijk bemand door kooplieden, ambtenaren en ge
zeten burgers. Evenals in Vlaanderen, Antwerpen,
Turnhout, Breda, 's-Hertogenbosch, Mechelen,
Rijsel en Doornik was in de herfst van 1566 het
calvinisme in Zeeland in alle opzichten salonfa-
hig geworden.
De Zeeuwse kerkenraden hadden in het voor
jaar van 1567 een belangrijk aandeel in het voor
nemen van Hendrik van Brederode om gewapen
derhand het verzet tegen de koning te
consolideren, onder meer door Walcheren in
handen te krijgen en zo de handelsweg naar Ant
werpen te beheersen. De mislukking van de re
bellie ten gevolge van de vernietigende nederlaag
van het geuzenleger te Oosterweel op 13 maart
