28
hervorming
1567 betekende meteen ook het einde van de
openlijke uitoefening van het calvinisme in Zee
land. Op 22 april verliet de laatste Zeeuwse pre
dikant, Jacob Baselis, zijn standplaats. Eerst de
commissarissen van de regering te Brussel, vanaf
eind 1567 Alva's Raad van Beroerten, namen de
zuivering van de besturen en de vervolging van
de schuldigen van de beroerten tijdens het Won
derjaar pijnlijk rechtlijnig ter hand. Minstens 376
Zeeuwen zijn toen op de vlucht geslagen, de
meesten naar Engeland, waar zij aansluiting zoch
ten bij de vluchtelingengemeenten van Norwich
en Great Yarmouth en in mindere mate die van
Londen en Sandwich. Een enkeling sloot zich aan
bij de watergeuzen.
In Zeeland zelf ging de bevolking vanaf 1567
gebukt onder de landgangen van de geuzen en
de overlast van de koninklijke verdedigingstroe
pen. De katholieke kerk kon intussen haar cen
trale plaats in de Zeeuwse samenleving volop
herwinnen. De protestantse gemeenschappen
waren gedecimeerd, maar niet helemaal verdwe
nen. Zowel in doperse als in calvinistische vorm
leefden ze voort als kleine clandestiene groepen.
De rijke oogst aan feiten, data en personalia
die de voorliggende studie heeft opgeleverd,
wordt aan het eind van het boek overzichtelijk
samengevat in een aantal bijlagen: een lijst van
Zeeuwse protestantse martelaren, een grafiek van
het aantal vervolgde nieuwgezinden, ledenlijsten
van doperse en hervormde gemeenten en een
prosopografie van alle gerepereerde nieuwgezin
den (1520-1565 en 1566-1572).
In het verhaal van de turbulente peripetieën
van de Zeeuwse nieuwgezinden verliest dr.
Rooze-Stouthamer nooit haar eigenlijke onder
werp, de Reformatie als godsdienstig fenomeen,
uit het oog. Haar studie brengt haar tot de con
clusie dat het persoonlijke engagement jegens
God, dus het religieuze aspect, de voornaamste
drijfveer was van de protestanten. Wel erkent ze
dat ook de politieke en sociaal-economische con
text de mate van openheid tegenover de nieuwe
leer heeft beïnvloed, en wel op vrij disparate
wijze voor zover het om dopers of hervormden
ging-
Als er enige kritiek mag worden geformuleerd,
dan betreft deze de vraag naar meer. Gezien het
tamelijk grote aantal geestelijken, magistraten en
leden van de intellectuele elite dat naar het
protestantisme overging, zou het alleszins wense
lijk zijn geweest de relatie tussen deze overgang
en de intellectuele vorming van de Zeeuwse be
volking in het algemeen en van de betrokkenen
in het bijzonder te onderzoeken. Een terloopse
vermelding van 'honderden Zeeuwse studenten'
(p. 34) is nietszeggend. Zowel de Leuvense uni
versiteitsmatrikels voor de periode 1485-1569 als
bijvoorbeeld het prosopografisch overzicht van
de Zeeuwse studenten aan de rechtenfaculteit
van Orléans tussen 1444 en 1546 van de hand
van Hilde De Ridder-Symoens en Cornelia Ridde-
rikhoff staan ter beschikking. Met enige moeite
kan men nog dieper graven. Zo wist Peter Stabel
voor de verschillende stadjes in het Kwartier van
Gent studentencijfers van niet minder dan 29 bui
tenlandse universiteiten bijeen te brengen'. Onge
twijfeld zou door gelijksoortig onderzoek met be
trekking tot Zeeland de intellectuele component
van de daar aanwezige godsdienstigheid en spiri
tualiteit aanzienlijk beter kunnen worden vastge
steld.
En tot slot nog dit: de lezer mist enige toelich
ting op de stand van het onderzoek waarmee de
auteur bij het aanvatten van haar eigen studie ge
confronteerd werd, alsmede een uitvoerige dui
ding van de door haar geraadpleegde archief
bronnen.
Tot besluit grijp ik terug naar mijn inleiding,
waar ik het al had over een 'mooi' boek. Hier
mag zeker niet onvermeld blijven dat ook de uit
gever daartoe heeft bijgedragen, namelijk door
een verzorgde en in alle opzichten smaakvolle
vormgeving. In mijn bibliotheek neemt Hervor
ming in Zeeland van dr. C. Rooze-Stouthamer
een ereplaats in.
C. Rooze-Stouthamer: Hervorming in Zeeland
(ca. 1520-1572). De Koperen Tuin, Goes, 1996.
Isbn 90-72138-63-5. 600 Blz. Prijs: 79,90.
Noten
1. Een overzicht van deze materie in mijn artikel
'Het culturele netwerk: middeleeuwen en l6de
eeuw', in: Het stedelijk netwerk in België in histo
risch perspectief (1350-1850); Handelingen van
het 15de Internationaal Colloquium Spa, 4-6 sep
tember 1990, Brussel, 1992, pp. 365-384.
