62
ZUIVELCOÖPERATIES
Afb. 4. De coöperatieve
zuivelfabriek "Walchere 1'
in Middelburg, ca. 19; 5
(Zeeuws Documentatie
centrum, Middelburg).
ren vijftig goed mee op het zuiveltoneel.
In andere gevallen sprongen bestaande coöpe
raties in het gat dat opgeheven inrichtingen ach
terlieten. Tholen kende meerdere coöperatieve
zuivelfabriekjes, maar deze verdwenen na 1900.
De grote zuivelcoöperatie uit het Brabantse
Wouw breidde vervolgens haar invloedssfeer uit
naar het Zeeuwse land. De boeren uit Tholen die
als losse leveranciers melk aan de Wouwse zui
velcoöperatie verkochten, organiseerden zich in
1927 in een bond van melkveehouders21. Ook de
particuliere fabriek 'Vacca' te Oud-Gastel betrok
melk van Thoolse boeren. Beide fabrieken had
den later ook leveranciers op Zuid-Beveland.
In contrast met de neergang elders in Zeeland,
startte in 1916 te Middelburg een nieuwe coöpe
ratieve zuivelfabriek. Al in 1910 richtten 28 perso
nen een coöperatieve vereniging op, die zich ten
doel stelde de melk van hun koeien in een zui
velfabriek te verwerken. Om de levensvatbaar
heid van de coöperatie te garanderen, bepaalden
de statuten dat pas tot grondaankoop en bouw
van de fabriek zou worden overgegaan, wanneet-
een voldoende aantal landbouwers of 'landbou
weressen', met minstens achthonderd koeien in
totaal, het ledenregister had getekend. Daarna
bleef het jarenlang stil. In 1916 passeerde een
nieuwe notariële akte in verband met de oprich
ting van een coöperatieve zuivelfabriek te Mid
delburg. Ditmaal konden de namen van 85 op
richters worden genoteerd. De grens voor het
benodigde aantal melkkoeien werd aanmerkelijk
lager gesteld dan zes jaar eerder. Nu kon de fa
briek van start gaan bij minstens vierhonderd
melkkoeien22.
De naam 'Walcheren' gaf de reikwijdte van de
fabriek aan. Boeren van het gehele eiland wer
den lid. De oude zuivelfabriek 'De Landbouw'
werd overgenomen en de voormalige particulier
fabrikant werd als directeur aangesteld. Het i
niet verwonderlijk dat juist op Walcheren een le
venskrachtige zuivelcoöperatie tot stand kon ko
men. Op Walcheren besteedde men relatief veel
aandacht aan de veehouderijtak van het gemengd 1
bedrijf. Kleinere fabriekjes op de dorpen bestor -
den niet, zodat de Middelburgse fabriek kon re
kenen op een grote melkaanvoer. Niettemin wa
er concurrentie van de in Middelburg gevestigd
stoomzuivelfabriek en melkinrichting 'De Samen
werking', een naamloze vennootschap van sif
ters. Ook de Vlissingse 'Koena' was vanzelfspre
kend actief op Walcheren.
Van de dertien zuivelcoöperaties die Zeelan 1
vanaf 1891 had geteld, waren er aan het begi t
van de jaren twintig nog maar twee over. Het be
trof de fabrieken in Middelburg en Wemelding
Aan het eind van de jaren twintig nam de belan -
stelling echter weer toe. Dit was een gevolg van
de oplevende melkveehouderij, die de mind r
gunstige resultaten van de akkerbouw goed
moest maken. Prijs en kwaliteit van op de boe -
clerij bereide boter lieten veel te wensen ove
Ondanks cle nabijheid van het belangrijke Belg -
sche afzetgebied, ontvingen Zeeuws-Vlaams
boerinnen in de kleinhandel met moeite 1,30
1,35 gulden per kilo voor hun boter. Brabants
en Limburgse boterfabrieken in de grensstreke
noteerden 1,81 gulden per kilo in de groothan
del. Zuivelconsulent C. Zwagerman verbaasd
zich erover, hoe gemakkelijk de Zeeuwse boe-
zich bij het feit neerlegde, dat de melk in Zeelan'
beslist veel te weinig opbracht. 'Voor eene kwes
tie de paardenteelt of suikerbietenverbouw be
treffende, kan hij 'warm loopen'; een te geringe
opbrengst voor de melk maakt weini
