64
zuivelcoöperati1 s
Afb. 6, De melksters kt -
ren met het melkgereet -
schap terug op de boe -
derij, 1940 (particuliere
collectie).
De Zeeuwse coöperaties waren landelijk gezien
geen grote fabrieken. De coöperatie te Middel
burg ontwikkelde zich tot de grootste zuivelfa
briek in Zeeland. In de jaren twintig verwerkte
deze fabriek jaarlijks tussen 2,7 en 5 miljoen kilo
melk. In de jaren dertig groeide de productie
naar 15,9 miljoen kilo melk in 1939. Na de
Afb. 7. Het 'spannen' van de koe, 1940. Vóór het melken
werden de koeienpoten met een touw samengebonden
(particuliere collectie).
Tweede Wereldoorlog breidde de zuivelcoöpen -
tie verder uit. In I960 ontving zij bijna 21 miljoe i
kilo melk. Deze cijfers zetten alle andere fabrie
ken in de schaduw. De Zeeuws-Vlaamse coöpe -
raties ontliepen elkaar niet veel in grootte. Kloo.- -
terzande bleef de kleinste met een aanvoer
tussen 1,5 en 1,8 miljoen kilo melk vóór d
Tweede Wereldoorlog2'. IJzendijke groeide tijden s
de oorlogsjaren uit tot de grootste van de dri
Zeeuws-Vlaamse fabrieken. Wemelclinge bleef
vóór de oorlog een zeer kleine fabriek. Het
hoogtepunt werd bereikt in 1937, toen 0,7 mi
joen kilo melk werd verwerkt. Na de oorlog
groeide de coöperatie op Zuid-Beveland tot ee i
aanvoer van 3,5 miljoen kilo melk in 195630.
De meeste zuivelfabrieken zetten hun produi -
ten op de lokale markt en aan handelaren af. Ee
centraal verkooporgaan, zoals die elders werde t
opgezet, ontbrak in Zeeland. De Zeeuwse f; -
brieken waren aangewezen op de Brabantse Zu -
velbond en de in 1917 daaruit voortgekomen
Zuivel-Export-Vereeniging Brabant (zev). De coö
peratieve zuivelfabriek te Middelburg trad pas i i
1937 toe tot de zev".
Ondanks het bestaan van zuivelcoöperatie s
bleven de Zeeuwse boeren ook in de jaren vijfti
sterk gericht op de lokale handel in consumptie -
melk. Van de in 1950 in Zeeland geproduceerd -
80 miljoen kilo melk werd de helft aan de zuivel
fabrieken geleverd. 22 Miljoen kilo ging rech
streeks van de boeren naar de bevolking. In di
tijd was ongeveer 75 procent van de consumptie -
melk in Zeeland 'rauwe' boerenmelk, slechts eec
kwart was gepasteuriseerde fabrieksmelk. Hef
resterende deel van de melkproductie bleef oi
de boerderijen voor eigen gebruik en als veevoe
der. Een belangrijk deel van de boeren ventte du
zelf melk uit of verkocht deze aan zelfstandig'
