76
signalementel
Het enige minpunt van het boek is de opmaak.
De auteurs hebben gemeend de layout zelf te
moeten verzorgen, terwijl ze dat beter aan een
professional hadden kunnen overlaten. Het boek
maakt een overvolle en rommelige indruk, met
cursiefjes die de tekst plotseling onderbreken, ta
bellen in schrijfmachineschrift en slecht gerepro
duceerde oude kaarten en krantenberichten. De
reconstructiekaarten van Karei Brand zijn wel erg
onbarmhartig afgesneden en missen een onder
schrift. Jammer, het boek had nog zoveel mooier
kunnen zijn.
Saeftinghe, verdronken land hoort in de boe
kenkast van elke Saeftingheganger thuis. Het is
een handzaam en mooi gebonden boekwerk en
een onuitputtelijke vraagbaak voor alles wat met
Saeftinghe te maken heeft, ook al is het door de
summiere inhoudsopgave wel eens zoeken ge
blazen.
A.J. Beenhakker
J.J. Havelaar en L.A. Sarneel-Antheunis, De Wal-
zenmolen van Sas van Gent. Stichting Publicatie
fonds Industrieel Erfgoed, Zeist 1997. Deel 4 in
de serie Buiten Bedrijf. 32 blz., rijk geïllustreerd.
isbn 90-75136-06-4. Prijs: 12,50.
Met de sloop van de voormalige meelfabriek De
Walzenmolen in Sas van Gent raakte Zeeland
eind 1995 een waardevol industrieel monument
kwijt. De Walzenmolen behoorde tot de vijf be
langrijkste fabrieken in Nederland uit de beginpe
riode van de meelindustrie. Geen wonder dat de
Stichting Publicatiefonds Industrieel Erfgoed heeft
besloten een uitgave te wijden aan de geschiede
nis van deze fabriek.
De meelfabriek De Walzenmolen, die in 1893
vrijwel nieuw werd gebouwd, kwam voort uit
een korenmolen, die aanvankelijk met wind, later
met stoom werd aangedreven. Vijf generaties van
de familie Verschaffel waren aan dit meelbedrijf
verbonden. Het boekje geeft treffend weer hoe
elke generatie zich opnieuw voor de opgave zag
gesteld, de noodzakelijke moderniseringen door
te voeren om op de laatste ontwikkelingen in de
meelbranche te kunnen inhaken. De aanpassin
gen van het fabrieksgebouw worden nauwgezet
beschreven, evenals de technische vernieuwingen
in het productieproces en de benodigde machi
nes.
De Walzenmolen werd uiteindelijk 'vermalen'
in de slag om de internationale concurrentie voor
te blijven. Via het voedingsmiddelenconcern Wes-
sanen kwam De Walzenmolen in 1992 in handen
van Meneba, die al enkele maanden na de over
name bekend maakte de fabriek te zullen sluiten.
Dat gebeurde in 1993-
Voor geïnteresseerden in industriële archeolo
gie herbergt deze publicatie een schat aan infor
matie. Het boek biedt vanuit deze optiek een
aantrekkelijk verhaal, hoewel de opzet in het be
gin enigszins wringt. Het eerste hoofdstuk, over
Sas van Gent, is al toegespitst op de voorgeschie
denis van de fabriek. Deze lijn wordt onderbro
ken door een algemeen hoofdstuk over koren
molens en meelfabricage. Daarna wordt de tekst
over het bedrijf in Sas van Gent weer opgeno
men. In twee hoofdstukken zet J.J. Havelaar d<
geschiedenis van De Walzenmolen neer. Het laat
ste hoofdstuk handelt over de vergeefse pogin
gen om het monumentale fabrieksgebouw te red
den van de slopershamer. Door haar hoge
sobere, strak met vensters ingedeelde gevelwam
was de fabriek beeldbepalend in de Sasse bin
nenstad. De teleurstelling dat dit unieke gebouv
niet behouden is, spreekt op de laatste bladzijden
een duidelijk woordje mee. Dat de auteur daarit
niet alleen staat, blijkt ook in het jongste numme
van Nehalennia (aflevering 117). P. Nijhof, des
kundige op het gebied van het nationaal indus
trieel erfgoed, noemt de sloop van De Walzen
molen een scherpe onderbouwing voor dt
stelling dat de zorg voor het industrieel verledei
in Zeeland voor verbetering vatbaar is. Het valt te
hopen dat in de toekomst niet de sloop, maar he
behoud van Zeeuwse industriële monumenten
aanleiding zal zijn voor dit soort geslaagde publi
caties.
J.C. Dekker
L. Koelmans, Zeemans LexiconWoord en woord
betekenis bij Michiel de Ruyter. Walburg Pers
Zutphen 1997. xvi 186 blz., niet geïllustreerd
met omspel-register. isbn 906011.971.1. Prijs
69,-.
De Zeeuwse zeeheld Michiel de Ruyter staat weei
volop in de belangstelling. Onlangs verscheen
van de hand van historicus Ronald Prud'homme
van Reine een biografie. Vorig jaar heeft de taal
kundige Koelmans een zeemans lexicon - du.
geen zeemanslexicon - uitgegeven, dat wil zeg
gen: het lexicon van een zeeman, oftewel eer:
verklarende woordenlijst van het taalgebruik van
Michiel de Ruyter.
Het lexicon berust op Michiel de Ruyters ei
genhandige schriftelijke nalatenschap, te weten
36 scheepsjournalen en enkele tientallen brieven.
Zij omvatten ongeveer 1900 bladzijden en bestrij
ken de jaren 1633 tot 1676 - een periode waar
van het belang voor de vaderlandse en maritieme
geschiedenis nauwelijks te overschatten valt. De
Republiek bereikte in die jaren het hoogtepunt
van haar economische en militaire macht. In de
oorlog ter zee voltrokken zich dramatische veran
deringen. Het traditionele zeegevecht, dat be-
