'UIVELCOÖPERATIES IN ZEELAND, 1891-1979
59
canine Dekker
eeuwse landbouwers waren aan het eind van de negentiende eeuw pioniers in coöperaties. Zij teken
den voor de eerste landbouwcoöperatie in Nederland, die in 1878 te Aardenburg werd opgericht. Het
betrof een vereniging voor de aankoop van landbouwbenodigdheden. In 1899 kwam in Sas van Gent
de eerste Nederlandse coöperatieve suikerfabriek tot. stand. Zeeland mag dan in die tijd op landbouwge-
l ied modern worden genoemd, het steekt schril af bij andere provincies wat de coöperatieve zuivelin-
ustrie betreft. In dit artikel zoek ik daarvoor een verklaring door de coöperaties te plaatsen tegen de
chtergrond van het Zeeuwse landbouwbedrijf en de mentaliteit van de boerenbevolking.
De kwaliteit van de Nederlandse zuivel die boe-
innen en hun dienstmeiden op de boerderij be-
eidden, raakte aan het eind van de negentiende
eeuw sterk achter bij die van buitenlandse zuivel
producten. Met name de Denen, die een grotere
zorg voor hygiëne combineerden met nieuwe
mchnieken van zuivelbereiding, haalden de riante
positie van Nederlandse zuivel op de Britse afzet
markt onderuit. Het antwoord werd gevonden in
fabrieksmatige zuivelbereiding. De eerste zuivel
fabrieken, die in handen waren van particuliere
ondernemers, werden vanaf 1886 gevolgd door
coöperatieve zuivelfabrieken. In dat jaar richtte
een groep boeren in het Friese Warga de eerste
Nederlandse zuiveicoöperatie op.
Het gehele land overziende, valt de geringe
opkomst van coöperatieve zuivelindustrie in Zee
land op. Algemeen wordt dit geweten aan de do
minante positie die de akkerbouw hier innam.
Niettemin hadden vrijwel alle boeren ook enkele
koeien op stal staan voor de eigen botervoor-
ziening en voor de losse verkoop van kleine
hoeveelheden boter en melk. Juist bij een kleine
veebezetting kon coöperatieve organisatie per
spectief bieden.
Veelbelovend begin niet waargemaakt
1891-1927
De landbouwcrisis aan het eind van de negen
tiende eeuw verschoof ook in de Zeeuwse land
bouw de decors. Dalende graanprijzen deden de
belangstelling voor de melkveehouderij toene
men. De kwaliteit van de Zeeuwse boter liet ech
ter al lange tijd te wensen over. Toen in 1879 een
commissie van de afdeling Walcheren van de
Maatschappij tot bevordering van landbouw en
veeteelt in Zeeland een bezoek bracht aan de in
ternationale landbouwtentoonstelling te Londen,
Afb. 1. De voormalige
boterfabriek in Absdale
'Zeeuws Documentatie-
entrum, Middelburg).
