132
huwelijk in zeeland
30
29
28
27
26
25
24
23
22
21
20
19
18
1mannen (N=500)
vrouwen (N=603)
9?'
►S?
a
7>'
geboorte periode
Grafiek 1: Gemiddelde leeftijd bij eerste huwelijk, per geboorteperiode (bron: hsn, data-release Zeeland 98.2).
getuige onder andere het spreekwoord: 'Die
weeuwen trouwt en worsten kouwt, weet niet
wat er in is gedouwd') Minstens zo sterk waren
de regels die stelden dat de partner in eigen
streek moest worden gevonden. Een kernachtig
spreekwoord luidde: 'Vrijt daar je zijt'. Veel oude
ren herinneren zich de vechtpartijen die ontston
den wanneer de plaatselijke jeugd vrijers uit een
ander dorp wilde verjagen. Voor hun bundels
over de sociale geschiedenis van Zeeland hebben
Jan Zwemer en Kees Slager vele gesprekken met
oudere Zeeuwen gevoerd. Hierin komen we ver
schillende voorbeelden tegen van de 'soort zoekt
soort'-norm, die voorschreef dat ieder binnen zijn
eigen stand diende te blijven. 'Visserjongens
trouwden met vissermeisjes', zei Gerrit Groenen
dijk uit Goedereede, en Klaas Schroevers uit Vlis-
singen merkte op: 'Om te trouwen met de doch
ter van een notaris bijvoorbeeld, daar dacht je
geeneens aan. Maar ook niet met de dochter van
een timmerman hoor. Behalve als je de zoon van
een van de hoogste vissers was, van een die 't
meest verdiende'1.
In dit artikel wordt de rol van de verschillende
vormen van endogamie in het Zeeuwse huwe
lijkspatroon onderzocht en wordt nagegaan
welke ontwikkelingen zich hierin hebben voorge
daan. Dit doe ik aan de hand van de Historische
Steekproef Nederlandse bevolking (hsn, data-re
lease Zeeland 98.2). Hieruit zijn alle in Zeelanc
gesloten huwelijken genomen (n (het aantal ge
vallen) 1154). Ik bekijk achtereenvolgens hot
leeftijd, geboortestreek en sociale groep samen
hangen met de partnerkeuze. Een ander belang
rijk criterium voor de selectie van een partner
zijn of haar godsdienstige gezindte, is nog nie;
aan het bestand toegevoegd.
De huwelijksleeftijd
In grafiek 1 zijn de huwelijksleeftijden van onzt
onderzoekspersonen weergegeven per geboorte
periode. De grafiek geeft de gemiddelde leeftij
den van personen bij hun eerste huwelijk. Ovei
het algemeen trouwde men in Zeeland relatie!
jong. De gemiddelde huwelijksleeftijd van man
nen was 26,5 jaar (n 500), van vrouwen 24,7
jaar (n 603). In verscheidene streken van Ne
derland waarover gegevens bekend zijn, zoals de
Kempen en de Bommelerwaard, lag de huwe
lijksleeftijd in de negentiende eeuw enkele jaren
hoger'. Wat de ontwikkeling in leeftijden betreft,
valt in de eerste plaats op dat de leeftijden van
mannen, na een aanvankelijke daling in de eerste
helft van de negentiende eeuw, in de tweede
helft gestaag stegen. Mogelijk heeft de grote land
bouwcrisis (ca. 1878-1895) de toekomstverwach-
