138 huwelijk in zeeland
1 00%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
1850-1874
1875-1899
periode
1900-1924
1830-1850
1925-1950
Grafiek 3: Relatieve verdeling van de leeftijdsverschillen tussen bruid en bruidegom, naar periode van huwelijk (bron: hsn,
data-release Zeeland 98.2).
Noord-Beveland lijkt de minst gesloten huwelijks
markt te hebben gehad. De beperkte omvang van
dit eiland en de nabijheid van Walcheren en
Zuid-Beveland kunnen verklaren waarom zove-
len een partner buiten het eiland vonden. De hu
welijksmarkt op Tholen verschilde sterk van die
op Noord-Beveland. Het Handboek Pastorale So
ciologie geeft een verklaring van het grote aantal
huwelijken tussen mensen die beide op Tholen
en Sint-Philipsland waren geboren: 'Dat de bevol
king van dat gedeelte van Noord-Brabant dat aan
deze streek grenst, overwegend R.-Katholiek is,
spreekt zeker hierbij een woordje mee. Ge
mengde huwelijken komen weinig voor [,..]'17.
Men zou verwachten dat ten gevolge van de ver
betering van de infrastructuur, de ontwikkeling
van vervoersmogelijkheden en de daardoor
groeiende mobiliteit deze 'ruimtelijke endogamie'
in de loop van de tijd zou afnemen. Dat is echter
niet het geval. De endogamie in Zeeland daalt
onder personen geboren tussen 1850 en 1900
(van ongeveer 85% naar 70%), om in de twintig-
ste-eeuwse geboortegroepen weer te stijgen. Een
verklaring hiervoor is nog niet gevonden.
Uit de herinneringen aan het Zeeuwse platte
land krijgen we een beeld van sterk gesloten dor
pen, waarin concurrenten op de huwelijksmarkt
soms hardhandig op een afstand wrerden gehou
den. Zo vertelde oud-landarbeider Bertus aan
Kees Slager:
'Er waren dorpen, die mekaar niet konden luch
ten of zien. Als je nou hier op 't eiland, Ooster
land en Bruinisse neemt. Als je van 't ene clorj
was, dan hoefde je niet te proberen om met eer:
meisje van 't andere dorp te gaan, want dat pik
ten die jongens niet. Man, daar is wat gevochten
tussen die dorpen! Ze bonden soms een jongen
aan een boom op de dijk vast en dan lieten ze
hem daar rustig een hele nacht staan'18.
In tabel 3 bekijken we in hoeverre huwelijkspart
ners niet alleen op hetzelfde eiland maar ook in
dezelfde gemeente woonden, en tegelijk zien wt:
in hoeverre deze vorm van endogamie samen
hing met de sociale groep. Tabel 3 laat zien dat
arbeiders het meest endogaam zijn. Niet alleen
trouwden zij het meest met partners van het
zelfde eiland, de partners woonden ook hel
vaakst in dezelfde gemeente. Het meest om zich
heen keken beambten en notabelen. Opvallend
is het beeld bij de boeren. Weliswaar kwam de
partner vaak uit dezelfde streek, maar relatiel
weinig partners woonden in dezelfde gemeente.
