'VRIJT DAAR JE ZIJT'; HUWELIJK EN PARTNERKEUZE IN ZEELAND T JSSEN 1830 EN 1950 131 Ja.i Kok In velerlei opzicht vormde het huwelijk, vroeger een sociaal hindmiddel. De huwelijkssluiting verbond niet alleen twee geliefden, maar bevestigde ook families en beroeps- en streekgenoten, en versterkte hen in hun onderlinge betrekkingen. In dit artikel staat de endogamie, het huwen in eigen kring, centraal: in welke mate vond men een partner van eigen leeftijd, eiland en sociaal milieu, en hoe ontwikkelde zich de endogamie in de loop van de negentiende en twintigste eeuw? In zijn gepubliceerde herinneringen beschrijft Kt es Grootjans, garnalenvisser te Terneuzen, hoe de eerste kennismaking met zijn toekomstige vr )uw verliep. Hij is op dat moment negentien jaar oud: 'Drinkwater haalde ik altijd aan de wal; uit de re genbak van meneer Köhler, de hoofdonderwijzer van de 'Kopschool' (de Branding) in de Walstraat. O n dat water aan boord te brengen, mocht ik al tijd een paar schone emmers gebruiken. Ik h: aide die zelf op in de keuken. Zo was ik het gewend en zo ging het ook die ene keer. Met dit vt rschil: Ik liep bovenop de nieuwe dienstbode die er de voorbije winter in dienst gekomen was. D e eerste ontmoeting was dan wel eigenaardig, maar het was of ik een ingeving kreeg: 'Dit wordt mijn vrouw!'. Ik vroeg of ik als naar gewoonte de emmers weer mocht gebruiken en dat mocht. II liet er echter geen gras over groeien en maakte direct een afspraak. Dat was nogal gauw beklonken en we hadden in zeer korte tijd vaste verkering". Zoals gebruikelijk onder het gewone volk, kreeg K;es Grootjans een grote mate van vrijheid in zijn vrijage. Alleen bij de elite en de rijke boeren was regelmatig sprake van gearrangeerde huwe- li ken. Maar een vrije partnerkeuze wilde niet z iggen dat er geen normen waren waar men zich a in te houden had. Deze regels - ongeschreven niaar daarom niet minder duidelijk - bepaalden v ie als huwelijkspartner in aanmerking kwam. Overtreders konden rekenen op sancties van ou ders en buurt- of leeftijdsgenoten. De normen be- tioffen de gewenste leeftijd van de partner, zijn woonplaats of geboortestreek, zijn godsdienst en ti n slotte de sociale groep waar hij of zij toe be hoorde. De ongeschreven regels inzake partner keuze vinden we terug in allerlei gezegden en gebruiken. De leeftijd waarop men diende te trouwen, was bepaald tussen ongeveer het twin tigste en het dertigste levensjaar. In veel streken werd het dertigste levensjaar van een ongehuwde beschouwd als de definitieve overgang naar een als minderwaardig beschouwd - bestaan als eeuwig vrijgezel. In IJzendijke bestond - en be staat nog - een volksgebruik waarbij een groep jongens aan een man die dertig werd, de symbo lische 'sleutel van de Ossenwei' overhandigde2. Grote leeftijdsverschillen tussen partners werden sterk afgekeurd. Van een huwelijk waarbij de man een veel jongere vrouw trouwde, werd bij voorbeeld gezegd: 'Een jonge vrouw is eens ouden mans doodkist'. Omgekeerd werd ook het huwelijk met een weduwe sterk bekritiseerd, Afb. 1: Een jong Walchers paar. Litho uit 1858 (raz, zg, Zei. 111. m-911). r- U'U Jrfl

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeland | 1998 | | pagina 57