VAREN EN VECHTEN; DE NEERGANG VAN ZEELAND TIJDENS DE
TACHTIGJARIGE OORLOG
162
Henk J.M. Nellen
In zijn proefschrift De souvereine en independente staat Zeeland stelt Hein Kluiver dat Zeeland tijdens
de oorlog tegen Spanje in economisch en politiek opzicht geleidelijk een satellietstaat van het opper
machtige Holland iverd. Op 5 juni 1648 volgde de afkondiging van de vrede, maar voor de Zeeuwen
ivas er weinig reden tot vreugde; Spanje had een nederlaag geleden, maar de broedertwist met Holland
was verloren.
Door de week pendel ik per trein tussen Roosen
daal en Den Haag. Wanneer ik 's avonds na te
rugkeer in Roosendaal het station verlaat om op
de fiets het laatste stuk van mijn reis af te leggen,
rijd ik nog even langs het spoor; vaak word ik
daar ingehaald door de Intercity die ik zojuist
verlaten heb. Achter de raampjes zie ik de
Zeeuwse forenzen in de richting Bergen op
Zoom verder reizen. Straks zullen ze met een
grote bocht langs de Brabantse Wal naar het wes
ten afbuigen, de Zeeuwse polders in, op weg
naar Goes, Middelburg en Vlissingen. Al met al
zijn die reizigers bij aankomst ongeveer twee uur
onderweg geweest. Slechts bij uitzondering zul
len zij beseffen dat het er vroeger, bijvoorbeeld in
de zeventiende eeuw, heel anders aan toeging:
toen kostte de tocht van Den Haag naar Delft al
minstens een uur. En hoelang duurde het niet
voordat een Middelburgse gedeputeerde die in
Den Haag aan een vergadering van de Staten-Ge-
neraal had deelgenomen, veilig en wel was te
ruggekeerd?
In zijn proefschrift, dat hij op 5 juni 1998 aan
de Universiteit van Utrecht verdedigde, schrijft
J.H. Kluiver dat Holland op zijn minst twee dag
reizen van Middelburg verwijderd was, teiwijl
vanuit een Zeeuwse haven de tocht naar de
Vlaamse steden in één getij kon worden gemaakt
(p. 11). Als gevolg van de geografische situatie
was Zeeland - anders dan Holland - van oudsher
op het zuiden georiënteerd. Misschien wordt met
deze constatering een open deur ingetrapt, maar
zij is wel van fundamenteel belang om de
Zeeuwse geschiedenis en in het bijzonder het
optreden van de Zeeuwse regenten in de zeven
tiende eeuw te kunnen begrijpen. Want de geo
grafische omstandigheden bepaalden in belang
rijke mate de aard en inrichting van de handel.
En economische motieven mengden zich met
politieke programmapunten en godsdienstige
idealen tot een complex geheel dat vervolgens in
het optreden van de verantwoordelijke bestuur
ders dooiwerkte. De geografische ligging be
paalde ook de betrokkenheid bij de oorlog: zo
was van grote invloed dat Zeeland in de loop
van de oorlog steeds in de frontlinie lag, ten ijl
Spaanse soldaten zich in Holland al gauw riet
meer vertoonden (p. 110).
Met de analyse van deze en veel and' -re
geografische, economische en sociaal-cultur de
eigenaardigheden draagt Kluiver bij tot een her
ziening van het beeld van de souvereine staat
Zeeland in de lange aanloop naar de Vrede van
Munster (1648). Enerzijds wijst hij op verteken la
gen in het geschiedbeeld die ontstonden door lat
Zeeland met Holland ten onrechte over één kam
werd geschoren, anderzijds verdedigt hij Z e-
lands regenten tegen veiwijten die van schrij" er
op schrijver doorgegeven werden zonder ooit 1 ri-
tisch getoetst te zijn aan de hand van het rijke
bronnenmateriaal dat in archieven in binnen- en
buitenland bewaard wordt. Twee voorbeek en
van zulke, volgens Kluiver, ongefundeerde tradi
ties in de vaderlandse historiografie wil ik hier
geven. Anders dan steeds wordt verondersteld,
vormde de kaapvaart voor de Zeeuwen geen mo
tief om het vredesoverleg tegen te werken p.
73). En toen de Zeeuwse regenten hardnek: ig
aan de sluiting van de Schelde vasthielden, ma: k-
ten zij zich niet aan grof egoïsme schuldig, m; ar
deden zij slechts wat van hen in zo'n situatie v ;r-
wacht kon worden: de provincie kwam op voor
handhaving van haar welvaart (p. 171-172). Door
stelling te nemen tegen traditionele opvatting :n,
die vaak het gevolg zijn van een Hollando-c. n-
trisch uitgangspunt, krijgt Kluivers boek een st rk
apologetische tendens. In zijn betogen treedt een
onvervalst Zeeuws patriottisme aan de dag.
Voor een goed begrip van Zeelands opstelling
is het eveneens van belang te beseffen dat et
calvinisme in Zeeland een overheersende positie
innam, terwijl deze geloofsrichting in Holland :e-
ker niet de meerderheid van de bevolking w jn
en hooguit op een bevoorrechte status kon ho
gen. Zeeland heeft nooit te maken gehad n iet
grote groepen dissenters die de overheid tot een
repressieve opstelling dwongen. De Zeeuwse u-
toriteiten streefden naar een goede verstandhc li-
ding met de kerkelijke gezagsdragers. Zij be in
drukten weliswaar dat de kerk aan de st at
