164
varen en vechten
Mimti ff BURG. m
Afb. 2. Gezicht op Middelburg, eerste kwart zeventiende eeuw. Kopergravure (uaz, zg, Zei. 111. n - 192).
Met zijn fervente calvinisme ging Zeeland in deze
onverzoenlijke politiek voorop. Zo was het
gewest in het geheel niet bereid de katholieke
kerk in de op Spanje veroverde Meierij van
's-Hertogenbosch godsdienstvrijheid toe te staan.
Waar de Republiek haar gezag vestigde, was de
gereformeerde godsdienst een monopolie voor
behouden. Verhinderde de intolerantie van de
calvinisten zo de vorming van een groot-Neder
landse staat, anderzijds betekende dit geloof een
belangrijke inspiratiebron voor een kordate oor
logspolitiek, ook in de koloniën. Deze standpun
ten waren wel heel ver verwijderd van de Erasmi
aanse inzichten van vele libertijnse regenten en
kooplieden uit Holland, die vrede wilden omdat
de handel anders te veel schade zou lijden en de
oorlogslasten op den duur niet te dragen zouden
zijn. In het overleg met Spanje waren de Hol
landse regenten clan ook veel toeschietelijker.
Hun visies vonden een welbespraakte vertolker
in de persoon van de befaamde staatsman en
rechtskundige Hugo de Groot. Weliswaar leefde
hij sinds 1621 in ballingschap, maar dat bete
kende niet dat zijn pleidooien in Holland aan do
vemansoren gericht waren. De Groot was geen
ketterjager; hij meende zelfs dat het aanbeveling
verdiende overal in Holland katholieken in de
stadsbesturen op te nemen. Op die manier wer
den ook de leden van deze omvangrijke geloofs
groep bij de politiek betrokken en tot een soli
daire opstelling aangemoedigd. Terecht betoogt
Kluiver dat dergelijke rekkelijke inzichten zelfs in
verzachte vorm in Zeeland - anders dan in
Holland - nooit veel aanhangers vonden. De op
vatting dat de politiek-economische en ideële
programmapunten van beide provincies onver
enigbaar waren, vormt een leidmotief in Kluiver
boek.
In de periode 1588-1597 kwam het tussen Zee.
land en Holland tot hevige conflicten over essen
tiële economische aangelegenheden als de cor
vooien en licenten, cl.w.z. de belastingheffing oj
de handel met het buitenland, in het bijzondei
met de aan Spanje onderhorige gebieden. Er wa,
een verbitterde strijd voor nodig om Holland to
een fiscale regeling te dwingen die Zeelands mo
nopolie in het Scheldegebied onverlet liet. D<
waterwegen bleven voor Antwerpen hermetisc!
afgesloten; het transport van hanclelsgoederei
naar de stad en het Vlaamse platteland liep
evenals de retourhandel, op grond van het stapel
recht over Zeeland. Bovendien wisten dt
Zeeuwse regenten en kooplui in een aanver
wante kwestie het pleit in hun voordeel te be
slechten. Ondanks Hollands verzet slaagde Zee
land erin de blokkade van de Vlaamse zeehaven
te bestendigen. Deze blokkade was een absolut
voorwaarde voor het monopolie in het Schelde
gebied. Ten slotte werd ook voor de organisati
van het zeewezen een regeling getroffen die Zee
land autonomie garandeerde. Met deze politiek
oveiwinningen achtte de provincie haar handels
belangen voor de toekomst veilig gesteld (p
84-91). Maar de oorlog tegen de supermach
Spanje putte de reserves van de Republiek sne
uit. Ondanks fel verzet van Zeeland kwam het ir
1609 onder druk van de mogendheden Engelanc
en Frankrijk tot een bestand.
De Bestandsperiode (1609-1621) was voo
Zeeland een deceptie. De handel via het Schelde
estuarium liep terug als gevolg van de opheffint
van de blokkade van de Vlaamse havens; he
