14
HAVENPLAATSEN IN ZEELAND
Afb. 4. De plattegrond van Goes circa 1550, getekend
door Jacob van Deventer. ZA, KZGW, Zei. 111. 1-446.
verder de marskramer, de kleermaker, de kleine
brouwer, de wagenmenner, de kleine schuitschip-
per, de verkoper van tweedehands kleren, de ke
tellapper, de barbier, de houthakker, de schaap
scheerder, alsook de molenaar, de fruitverkoper
en zij die wol of vis uit de hand op de markt ver
kopen. Kortom, men ziet hier Middelburg al hele
maal voor zich als regionaal marktcentrum.
Zeer informatief is vanaf ca. 1270 het Engelse ar
chiefmateriaal. Tal van oorkonden lichten ons in
over een lang slepend en ingewikkeld handels-
conflict tussen enerzijds Engelse en anderzijds
Hollandse en Zeeuwse kooplieden gedurende de
jaren 1271-1281. Wederzijdse beslagleggingen,
onderhandelingen, handelsverboden en ordinaire
zeeroverij een in Engeland gevreesde zeerover
is bijvoorbeeld Judas van Zierikzee - wisselen el
kaar jarenlang af, met als dieptepunt een aanval
in 1275 door veertien Zeeuwse koggen op de ha
ven van Londen, bedoeld om de Londense koop
lieden met wie de Zeeuwen een geschil hebben,
te belagen en te beroven. Naar aanleiding daar
van worden in Engelse havens goederen en sche
pen van Hollandse en Zeeuwse handelaren in
beslag genomen, voor zover bekend afkomstig
uit Vlaardingen, Dordrecht, Middelburg, Kort-
gene, Wolfaartsdijk en Arnemuiden.
Vanaf midden jaren tachtig zijn rekeningen be
waard van de in Engelse havens geheven belas
ting op de uitvoer van wol, wolvellen en huiden.
Negen van deze rekeningen uit de periode
1286-1298 zijn uitgegeven door H.J. Smit. Zij ge
ven een redelijk representatief beeld van de wol-
uitvoer uit vijf havens aan de Engelse oostkust
ten noorden van Londen, te weten: Ipswich,
King's Lynn, Boston, Hull en Newcastle. Aller
eerst vijf rekeningen uit de jaren 1286-1294, een
periode waarin de handel met Engeland van zo
wel Vlaanderen als Holland en Zeeland weinig
belemmeringen ondervindt. Van de 211 aangesla
gen schippers komen er 30 uit Engeland, 35 uit
Vlaanderen - waarvan maar liefst 12 uit Biervliet
- 46 uit Frankrijk en 53 uit het graafschap Hol
land en Zeeland, waarvan vier uit Holland (uit
Dordrecht en Schiedam) en 49, oftewel ruim 23%
van het totaal, uit Zeeland: namelijk 20 uit Mid
delburg, 8 uit Kortgene, 7 uit Zierikzee, en klei
nere aantallen uit Maarland/Brielle, Westkapelle,
Vlissingen, Kats, Wolfaartsdijk en Goes. De
Zeeuwse schippers nemen 18,5% van de uit ge
noemde Engelse havens uitgevoerde wol voor
hun rekening, 9% van de uitvoer van wolvellen
en 19,5% van die van huiden. Zij varen voor re
kening van kooplieden uit vooral Engeland,
Duitsland en Frankrijk en verder uit het Luikse,
Vlaanderen en Brabant. Een deel van de wol is
van de schippers zelf of van andere Zeeuwse
kooplieden, mogelijk bestemd voor de lakenin
dustrie in Zeeland. Vervolgens vier rekeningen uit
de periode 1294—1298, een periode van oorlog
tussen enerzijds Engeland en anderzijds Frankrijk
en Vlaanderen. Van de 196 schippers die dan
worden aangeslagen, komen er drie uit Holland,
allen uit Dordrecht, en 75 uit Zeeland, dat is ruim
38% van het totaal, daarnaast 32 uit Engeland en
toch ook nog 24 uit Vlaanderen. Van de 75
Zeeuwse schippers zijn er 32 uit Middelburg, 13
uit Zierikzee, 12 uit Kats, 7 uit Kortgene, en ver
der enige uit Maarland/Brielle, Westenschouwen,
Westkapelle, Vlissingen, Veere, Arnemuiden en
Biezelinge. Qua vracht vervoeren cle Zeeuwse
schippers in deze periode vanuit genoemde En
gelse havens 50% van alle wol, ruim 56% van de
wolvellen en ruim 35% van de huiden. Het ver
schil met de periode 1286-1294 is duidelijk en
waarschijnlijk mede te wijten aan het voor een
groot deel wegvallen van de Franse en Vlaamse
vrachtvaart. Ook nu varen de Zeeuwen het meest
voor Duitsers en Engelsen, en daarnaast veel
meer dan voordien voor Italianen en Brabanders.
Juist in de tijd van stagnerende handel tussen En
geland en Vlaanderen lijkt de Brabantse lakennij
verheid in toenemende mate gebruik te maken
van Engelse wol naast inheemse wol.
Het valt op dat in de Engelse rekeningen als
plaatsen van herkomst van de aangeslagen schip
pers naast Middelburg en Zierikzee voor het eerst
een breed scala van andere havenplaatsen in
Zeeland wordt genoemd. Ik som nog eens op:
Maarland/Brielle, Westenschouwen, Vlissingen,
