HAVENPLAATSEN IN ZEELAND
15
Veere, Westkapelle, Arnemuiden, Kats en Kort
gene, heide laatste met een opvallend groot aan
tal vermeldingen. Goes en Biezelinge en verder
het eiland Wolfaartsdijk. Enkele van deze plaat
sen zijn en passant al eerder genoemd, met name
Westkapelle, dat in 1223 stadsrecht krijgt en in
1276 een privilege van Floris v voor de IJselste-
den meebezegelt.
Er zijn ook andere gegevens die wijzen op een
rol van al deze nederzettingen als haven-, han
dels- of vissersplaatsen. Zo verwerft in 1267 het
ambacht Goes van Floris v tolvrijdom voor het
hele graafschap, net als Tholen in 1290. In 1291
geeft de hertog van Brabant tolvrijdom voor het
gebied van zijn hertogdom aan Tholen, en in
1296 aan Westenschouwen en Goes. Op Noord-
Beveland lijkt naast Kats en Kortgene ook Eme-
lisse meer dan een puur agrarische nederzetting
te zijn. Er zijn daar in 1308 lombarden gevestigd,
Noord-Italiaanse bankiers, en bovendien is er al
in 1230 een gasthuis, net als in Middelburg en
Zierikzee. Een dergelijk gasthuis, dat in eerste in
stantie diende voor het huisvesten van zieke rei
zigers en vreemdelingen, blijkt er in 1232 ook te
zijn in Schoudee in het oosten van Zuid-Beve
land. evenals in 1271 in Domburg en in Vlissin-
gen.
Voor wat betreft de wijze van ontstaan en de
ouderdom van deze nederzettingen kan men
twee groepen onderscheiden. Ten eerste haven
plaatsen, ontstaan in samenhang met de aanwe
zigheid van een geschikte haven, waar vroeg in
de dertiende eeuw ook een parochiekerk staat,
en die zo het centrum vormen van een parochie
en, volgens het recht van die tijd, tevens van een
ambacht, het lokale bestuursdistrict. Dat geldt bij
voorbeeld voor Goes, Reimerswaal, Kortgene en
Kats. Van dergelijke plaatsen mag men aannemen
dat zij ten tijde van de stichting van de be
treffende parochiekerk als havenplaats aanwezig
zijn. Het betekent dat plaatsen als Goes en Kats
er rond 1200 al wel zullen zijn geweest; de pa
rochiekerken ter plaatse stammen namelijk op
zijn laatst uit die tijd.
Daarnaast is er echter een tweede groep, een
categorie die expliciet wordt genoemd in de keur
van Zeeland van 1290, namelijk havenplaatsen
die zelf in de dertiende eeuw (nog) geen kerk
hebben en binnen parochie en ambacht waartoe
zij behoren een eind van het centrale kerkdorp
verwijderd liggen. Bijvoorbeeld Biezelinge in de
parochie Kapelle, de havenplaats Veere in de pa
rochie Zanddijk, Nieuw-Vlissingen in de parochie
Oud-Vlissingen, de havenplaats Tholen in de pa
rochie Schakerloo, en Brouwershaven in de pa
rochie Brijdorp. Het ziet ernaar uit dat deze ha-
Afb. 5. Gezicht op Veere vóór 1562. Kopergravure. ZA, KZGW, Zei. 111. 1-342.
