16
HAVENPLAATSEN IN ZEELAND
Afb. 6. Kaart van Vlissingen uit 1570 door landmeter Pieter Cornelisz. Poel waarop Oud- en Nieuw-Vlissingen te zien zijn.
Algemeen Rijksarchief, inv. kaarten nr. 3492, foto ZA, KZGW, Zei. 111. 1-365.
venplaatsen in cle tijd van de stichting van de re
spectieve parochies waarin zij gelegen zijn niet
de centrale woonplaatsen zijn geweest, en mis
schien zelfs nog niet hebben bestaan. Een aanwij
zing voor het laatste vindt men in de namen
Oud- en Nieuw-Vlissingen. De parochie Vlissin
gen bestaat onder die naam in 1235, maar de ne
derzetting waar de kerk staat wordt in 1264 plot
seling Oud-Vlissingen genoemd, hetgeen wil
zeggen dat er intussen binnen de parochie een
tweede nederzetting is gevormd, namelijk de ha
venplaats Nieuw-Vlissingen, het huidige Vlissin
gen, een kleine kilometer ten zuidoosten van
Oud-Vlissingen.
Ook van andere plaatsen van dit type kan men
vermoeden dat zij niet ouder zijn clan het midden
van de dertiende eeuw, en bovendien, dat zowel
de Zeeuwse ambachtsheren - de lokale bestuur
ders - als de graaf aan het ontstaan van deze
plaatsen volop hebben meegewerkt. Heel duide
lijk is dit op Schouwen in 1286, wanneer Floris v
een overeenkomst sluit met Pieter Nobel en fami
lie, ik vermoed burgers van Zierikzee, eigenaren
van het poldertje Seer Claiskinder Nieuweland,
gelegen buiten de oostelijke dijk van Schouwen
in het ambacht Brijdorp. Afgesproken wordt dat
zij daar op gezamenlijke kosten een haven zullen
aanleggen en een dorp zullen stichten, waarvan
de helft aan de graaf zal toebehoren. Tegelijk
koopt de graaf van heer Jan van Renesse, de am
bachtsheer ter plaatse, diens ambachtsheerlijke,
dus lokale publieke rechten in het genoemde
poldertje en over de aangrenzende percelen bin
nendijks, terwijl men tevens de uitwatering van
Brijdorp in de nieuwe haven regelt. Kortom: hier
wordt de havenplaats in het ambacht Brijdorp ge
sticht, die bij Melis Stoke in diens Rijmkroniek
nog Brijdorpersluis, maar kort daarna Brouwers
haven heet. Voor de ontwikkeling van deze
nieuwe havenplaats spant graaf Floris v zich ook
buiten zijn graafschap in. In 1288, dus twee jaar
later, geeft de hertog van Brabant namelijk tolvrij
dom in zijn hertogdom aan de twee nieuwe ste
den die graaf Floris v van plan is te bouwen, te
weten een op Schouwen in Brijdorp - dat is dus
Brouwershaven - en de andere bij Arnemuiclen.
Het geval Arnemuiden is eveneens interessant,
maar daar ga ik hier nu niet op in.
Van een ambachtsheerlijke havenplaats vindt
men een schitterend voorbeeld in het ambacht en
de parochie Zanddijk op Walcheren. In een oor
konde uit 1282 draagt Wolfert van Borsele, am
bachtsheer in Zanddijk, een aantal van zijn goe
deren aldaar op aan gravin Beatrix, de vrouw van
Floris v, om dit bezit vervolgens weer in leen te
rug te ontvangen. De bezittingen van Wolfert om
vatten zijn kasteel (Zandenburg) en verder de
watermolen, het molenwater, de haven, het ha-
