48
DE ZAK VAN ZUID-BEVELAND
Wolphaartsdijk van elkaar gescheiden door
stroomgeulen, waarvan hier en daar nog restan
ten in het landschap zijn te vinden. Woonterpen
waren in zekere zin de eerste verdedigingswer
ken - veelal voorgangers van de latere kasteel-
bergen - aangelegd om aanvallen van de zee te
weerstaan. Vóór het ontstaan van de eerste dijken
zijn er al nederzettingen aangetoond die zich op
het voormalige schoroppervlak bevonden, waar
dus geen overstromingen meer plaatsvonden. De
kerneilanden werden door ringdijken ingepol
derd. Van daaruit werden de stroomgeulen inge
polderd en werden opwassen, die boven het wa
ter uitkwamen, van dijken voorzien. Door al deze
kleine ingrepen is het grillige patroon van de dij
ken ontstaan. Zo groeiden de kerneilanden aan
elkaar en vormden op den duur een geheel. De
len van de toenmalige eilanden Zuid-Beveland en
Borsele, waaronder het afzonderlijke eiland Baar
land, vormen nu de Zak van Zuid-Beveland.
Langzaamaan, maar in de loop van de elfde en
twaalfde eeuw in een steeds hoger tempo, ont
stonden kleine en grote nederzettingen. De moe
derkerk van veel kerken op Walcheren, de Beve-
landen en Borsele was de Westmonsterkerk in
Middelburg, die in elk geval al in het midden van
de elfde eeuw bestond. Waarschijnlijk is kort
voor of na 1100 de kerk van Monster, op het ei
land Borsele, van deze Westmonsterparochie af
gesplitst. Het is aannemelijk gemaakt dat de grote
interlokale dijkwerken op Zuid-Beveland die uit
eindelijk uitgroeiden tot de sluitende ringbedij-
kingen van de eilanden Zuid-Beveland, Borsele-
Baarland en Rilland, in de eerste decennia na de
stormvloed van 1134 werden begonnen en vroeg
in de dertiende eeuw werden voltooid. Dit sluit
aardig aan bij wat we weten over de kerkstichtin
gen in de Zak in die periode, zowel onder als bo
ven het Zwake de vaarroute die toen nog de ei
landen Borsele-Baarland en Zuid-Beveland
scheidde. Nederzettingen waarvan de vroegste
vermelding van vóór 1250 dateert zijn Ellewouts-
dijk, Vinninge (onder het Zwake), Nisse, 's Heer
Abtskerke, Sinoutskerke en Baarsdorp (boven het
Zwake). Nederzettingen waarvan de eerste ver
melding van tussen 1250 en 1300 dateert zijn Ou-
delande, Baarland, Bakendorp, Coudorpe, Hoe-
dekenskerke en Oostende (onder het Zwake). Dit
overzicht geeft aan dat ingepolderde opwassen
als Ovezande en Heinkenszand jonger zijn. Ze la
gen in het Zwake.
Veel nederzettingen in een klein gebied vor
men een rijk bezit, ok al bracht dat soms finan
ciële verplichtingen met zich mee waaraan de ei-
