GENOOTSCHAPSVERZAMELINGEN
SIET OPEN
Jelly van Dijk-de Jong
63
Dankzij een schenking van drs. C.J.F. Klaassen te Rotterdam is het Genootschap begin 1999 in het bezit
gekomen van een tiental waardevolle zelandica-geschriften, gevat onder de noemer pamfletten. Eén ge
schrift dateert uit de zestiende eeuw, de overige dateren uit de zeventiende eeuw. Deze schenking vormt
een goede aanleiding om, overeenkomstig het streven van het Genootschap om de leden meer informatie
te verstrekken over verzamelingen, iets naders over deze geschriften te vertellen.
Pamfletten'
Of de tien geschriften alle pamflet mogen worden
genoemd, hangt af van de vraag wat we onder
een pamflet verstaan. In Van Dale vinden we als
eerste verklaring: 'gedrukt geschrift van geringe
omvang over een actueel onderwerp'. In deze zin
kunnen we de geschriften uit de schenking alle
pamfletten noemen: het aantal pagina's varieert
van zeven tot 32, het formaat is ca. 20 bij 16 cen
timeter en de inhoud handelt over een actueel
onderwerp. Als tweede verklaring geeft Van Dale:
geschrift dat zich op felle toon tegen iets of
iemand richt', met als synoniemen: libel, schot
schrift en smaadschrift. Daar de schenking twee
missiven, een ordonnantie, een ode, een extract
uit de notulen van een vergadering en een cor
respondentie die later in gedrukte vorm is ver
spreid, bevat, kunnen we slechts vier a vijf van
de tien geschriften als pamfletten in de zin van
smaad- of schotschriften opvatten. In zijn essay
Verzamelaar en Pamfletten' typeert dr. H. van
der Hoeven op zijn beurt een pamflet als 'een ge
legenheidsgeschrift, reactie in druk of in hand
schrift op het gebeuren van alledag'. Naar zijn
mening doen uiterlijke criteria er niet toe; het we-
enlijke van zo'n geschrift is, dat het tot een be
paald genre literatuur behoort, waarbij de inhoud
het belangrijkste criterium oplevert.
Een categorie geschriften die vaak in één adem
wordt genoemd met pamfletten is die van de or-
lonnantiën en plakkaten. Dit heeft, zo menen
wij, wél te maken met uiterlijke criteria: het zijn
■eschriften van geringe omvang met een actuali-
eit als onderwerp. Het zijn echter geen reacties
op het gebeuren van alledag, maar verordenin-
;en, uitgaande van het bevoegd gezag. Iets kon
ioor de overheid 'bij plakkaat' worden bevolen
of verboden. In deze geschriften werden ook de
ancties vermeld die verbonden waren aan een
wertreding. Ordonnantiën en plakkaten zijn
/oorzien van de naam van degene die ze heeft
-ïitgevaardigcl, terwijl pamfletten in de zin van
maad- of schotschriften anoniem werden ver
spreid. Aan de naam van de uitgever is vaak te
zien of we met een officieel schrijven dan wel
met een smaadschrift te doen hebben.
Het is enigszins problematisch de tien geschrif
ten uit de schenking onder te brengen in een van
de bovenstaande categorieën. Om toch een over
zichtelijke lijn in het geheel te brengen zullen we
een indeling maken in 'officiële' en 'anonieme'
geschriften.
De officiële geschriften
1. Het qua inhoud oudste geschrift uit de schen
king dateert uit 1583 en is getiteld Ordonnantie
van Syne Princelijcke Excellentie op 't stuck van
de Policies Binnen Zeelandt. Het is een ordon
nantie waarin Willem van Oranje de Zeeuwen op
strenge toon op hun plichten wijst en zware
sancties zet op overtredingen van het verordon
neerde. Dit exemplaar is een herdruk door Date-
nus uit de periode 1680-1720.
2. Een in 1661 in druk verschenen corresponden
tie tussen de Staten van Zeeland en Mary Stuart,
getiteld Klaegh-brief van de provintie Zeelandt
aen de Princes Royael hooghl: gedachtenis, on
trent 't verkiesen van de Heeren tot d'educatie van
den Prins haren Soon, en andersints, ende Hare
Hoogheyts antwoorde voor haer doodt daer op
ghevolght. Het antwoord van Mary Stuart is in het
Frans geschreven.
3. Het Extract uyt de Notulen vande Ed. Mog:
Heeren Staten van Zeelandt, Genomen op den
tweeden February 1674. Waer mede het Stadthou-
der, Capiteyn encle Admiraelschap Generael, en
Erf-Edele over de Provincie van Zeelandt, en de
Lande van Voorne en den Briele, Gedefereert wert
aenden Heere Prince van Orange, Ende Sijne
Hoogheyts wettige Mannelijcke Descendenten, uyt
wettigen Huwelijck teprocreeren.
4. De Missive van Sijn Hoogheyt, Den Heere
Prince van Oraigne, Geschreven aen de Heeren
Staten van Zeelant, Rescriberende op haer Ed,
Mog. Missive van den 16 der voorleden Maendt
