BOEKBESPREKINGEN 108 J.W.J. Burgers, De Rijmkroniek van Holland en zijn auteurs. Historiografie in Holland door de Anonymus (1280-1282) en de grafelijke klerk Melis Stoke (begin veertiende eeuw). Historische Vereniging Holland, Uitgeverij Verloren, Hilver sum 1999. 492 blz. isbn 90-7040-43-9. Prijs: 76,-. Tussen 1240 en 1340 wisten de graven uit het Hollandse en Henegouwse huis zich met vallen en opstaan een bescheiden plaats op het Euro pese politieke toneel te verwerven. Zo werd graaf Willem n in 1247 gekozen tot Rooms-Ko- ning en huwde zijn zuster Aleid Jan van Avesnes, wiens geslacht in 1280 Henegouwen verwierf. De expansiedrift van het Hollandse gravenhuis richting Zeeland bewesten Schelde en (West-) Friesland werd in 1256 tijdelijk tot staan gebracht, doordat Willem h bij Hoogwoud sneuvelde tegen de West-Friezen. Zijn zoon Floris v werd na ver schillende voogdijschappen onder andere van zijn tante Aleid in 1266 meerderjarig. Na een moeizame beginperiode, waarin ondermeer de grote Kennemer opstand (1274) plaatsvond, wist hij vooral door de steun van de steden de greep op zijn graafschap te verstevigen. Hij bracht Ken- nemerland tot rust, onderwierp de West-Friezen (1289) en wist aan de oostzijde van het graaf schap machtige heren als de Amstels tot zijn leenmannen te maken. Zijn optreden in Zeeland bewesten Schelde bracht Floris omstreeks 1290 in conflict met de Zeeuwse adel en met zijn schoon vader Gwijde van Dampierre, graaf van Vlaan deren. Zijn overgang als bondgenoot van de Engelse naar de Franse koning werd hem waar schijnlijk noodlottig. In juni 1296 werd hij door een aantal edelen, die eigenlijk van plan waren hem naar Engeland te ontvoeren, vermoord. In de chaotische periode, die na de dood van Floris v ontstond, wist Wolfert van Borsele grote invloed te verwerven bij diens zoon Jan I. Zijn groeiende macht in het graafschap veroorzaakte echter zoveel onvrede, dat hij door toedoen van een aantal tegenstanders op 1 augustus 1299 in Delft werd vermoord. Jan i stierf in hetzelfde jaar en werd opgevolgd door Jan van Avesnes als graaf Jan n. Hij en zijn zoon, die in 1304 als graaf Willem ui het graafschap overnam, slaagden erin de Vlamingen en hun Zeeuwse bondgenoten met Franse hulp te verslaan. Door een verzoenende politiek wist Willem hierna zijn macht in het graafschap stevig te vestigen. Eenieder die de geschiedenis van het graaf schap Holland in bovengeschetste periode wil bestuderen, stuit onherroepelijk op de Rijmkro niek van Holland. Deze Kroniek, die in drie vol ledige handschriften (a,b,c), zich bevindend in de Koninklijke Bibliotheek, en in een aantal frag menten is overgeleverd, heeft in de loop van de eeuwen veel pennen in beweging gebracht. Door sommigen werd zij in haar geheel aan Melis Stoke toegeschreven, door anderen gedeeltelijk en door weer anderen in het geheel niet. De laat ste gedrukte editie is die van Brill (1882) en een nieuwe uitgave verzorgd door Burgers, is in voor bereiding. Burgers heeft in zijn voortreffelijke studie niet alleen de tot nu toe bekende feiten en meningen nog eens op een rij gezet, maar tevens een aantal waardevolle nieuwe bevindingen toegevoegd. De schrijver maakt aannemelijk, dat de Rijmkroniek van Hollandzoals door anderen reeds werd ver moed, uit twee delen bestaat, geschreven door twee auteurs, die beiden aan het grafelijk hof werkzaam waren. Beide delen zijn tot stand ge komen in opdracht van de graven van Holland Floris v, Jan n en Willem m. Het eerste deel, Rijmkroniek werd geschre ven door een anonymus (Hendrik Allarclszoon?), die wellicht in de abdij van Egrnond was ge schoold en die werkzaam was op de grafelijke kanselarij. Het werk loopt vanaf de laat-Romeinse tijd tot 1205 en is een bewerking van het Chroni- con Egmundanum met gebruik van een aantal andere werken. Maerlant kende de Rijmkroniek en heeft deze gebruikt bij het schrijven van zijn Spieghel Historiael. De Rijmkroniek i werd waar schijnlijk vervaardigd in opdracht van Floris v tussen 1280 en 1282. De grootheid van het Hollandse gravenhuis en de onrechtmatigheid van de Friese vrijheidseisen worden erin bena drukt. Het tweede deel, Rijmkroniek nagenoeg naadloos bij het eerste aansluitend, is volgens Burgers vervaardigd door Melis Stoke. De schrij ver is erin geslaagd de loopbaan van Stoke gro tendeels te achterhalen. Hij was waarschijnlijk af komstig uit de middenklasse van Dordrecht. Tussen 1296 en 1299 was hij stadsklerk van deze stad, dat wil zeggen de hoogste betaalde ambte naar. In 1299 trad Stoke in dienst van graaf Jan II. Burgers heeft een aantal oorkonden opgespoord, die door Melis Stoke zijn vervaardigd en die als bijlage bij de studie zijn opgenomen. Melis Stoke was volgens Burgers een invloedrijk man op de kanselarij en aan het grafelijk hof. Wellicht was het aan zijn positie te danken, dat hij van de gra ven Jan n en Willem m de opdracht kreeg de ge beurtenissen uit de woelige periode na 1296 vast te leggen. Zo ontstond de Rijmkroniek vermoe delijk in twee fasen. In de jaren 1301-1302 schreef Stoke, aanslui tend bij Rijmkroniek de geschiedenis van de ja-

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeland | 2000 | | pagina 34