EEN MIDDELBURGS PROCESSIESPEL Lo van Driel Dit is het omgaende spel datmen speelt altyt op den ommegancx dach binnen MiddelbiirchZo begint Adolph van Lare op zaterdag 4 juni 1569 in een rekeningenboek van het Middelburgse chirurgijnsgilde de tekst van een kort spel te noteren. Het is nauwelijks een toneelstuk te noemen, meer een korte bijbelse scène' '.en spel uit een verloren archief Jet rekeningenboek van het stedelijk barbiers- n chirurgijnsgilde, waarin de toneeltekst was op aenomen, werd op 23 oktober 1876 door de ge- neente Middelburg uit een particuliere nalaten schap aangekocht. In het jaar daarop, 1877, erscheen van de hand van A.A. Fokker een arti- el over de geschiedenis van het Middelburgse chirurgijnsgilde2. Als vierenzestig jaar later Dirk Schoute, geneesheer-directeur van het Middel- I itirgsl gasthuis, in hetzelfde tijdschrift weer over 1 iet spel schrijft, is het origineel verloren gegaan 1 ij het bombardement van Middelburg in mei 9403. Gelukkig had Schoute voor de oorlog van rchiefstukken lantaarnplaatjes laten maken voor ijn lezingen over het gilde van de chirurgijns en ijn' gasthuis. Op die orginele lantaarnplaatjes s ond onder meer de tekst van het toneelstuk. Toen het archief verloren bleek, vond Schoute daarin aanleiding op basis van de lantaarnplaatjes tot publicatie over te gaan van de tekst van het spel. In 1942 heeft hij bovendien voor het Jeeuws Genootschap een tweedelig album sa mengesteld met ruim zeventig nieuwe afdrukken van de foto's die hij in 1916 had laten maken van het chirurgijnsarchief'. Het opschrift van het Middelburgse spel maakt duidelijk dat het een zogenaamd processiespel betreft, een toneelscène die tijdens een omme gang gespeeld werd. De Middelburgse toneel- tckst verbeeldt een scène uit Jezus' leven. De populariteit van dit soort spelen duurt niet langer d tn tot halverwege de zestiende eeuw, wanneer de naderende Hervorming geleidelijk een eind naakt aan de traditie van ommegangen en om- n egangsspelen. Het stadsbestuur van Middelburg zal na de beeldenstorm van 1566 en 1567 de pro cessiecultuur nog enige tijd in ere herstellen: het desbetreffende spel wordt genoteerd in 1569. Sacramentsdag en ommegangsdag Vanzelfsprekend zijn in de Middeleeuwen proces sies gerelateerd aan kerkelijke feesten, al dan niet met een plaatselijk karakter. Het Middelburgse spel is zo goed als zeker verbonden met een lo kaal kerkelijk feest. In het opschrift van de to neelscène is de opvoeringsdag elf dagen na Sa cramentsdag. De viering van het sacrament was op veel plaatsen aanleiding voor een devote pro cessie, al of niet met toneel. Ook in Middelburg treffen we de Sacramentsprocessie aan en ook daar is die dag aanleiding voor feestelijkheden. Wat was nu eigenlijk Sacramentsdag Tijdens het laatste avondmaal dat Jezus met zijn volgelingen had, gaf hij brood en wijn met de woorden: 'Dit is mijn lichaam, dit is mijn bloed.' Het is de kern van het misritueel gewor den, de eucharistie, en staat bekend als 'sacra ment des altaars', één van de zeven sacramenten die de kerk kent. Door Paus Urbanus iv wordt in 1264 in de bul Transiturus cle hoe mundo een viering ter ere van de instelling van dit sacrament verordonneerd. Tegen deze achtergrond ontwik kelde zich een feest, dat gevierd werd op cle donderdag na Triniteitszondag, de zondag na Pinksteren. Onderdeel van dit feest op Sacra mentsdag is vanaf de veertiende eeuw een pro cessie. In het begin is dit een beperkte rondgang geweest in en rond de kerk, een parochie of een stadsdeel. Later is deze processie een feestelijke tocht door de stad geworden. Een lokale relikwie kon eveneens uitgroeien tot een ommegang en lokaal de functie van de Sacramentsprocessie overnemen5. Overal waren rederijkerskamers en ambachts gilden nauw betrokken bij de organisatie. Ze ver zorgden voor de processie figuren - levende groepen, stomme figuren of tableaux vivants - die zowel in de stoet op wagens, sleden, te voet of te paard, als ook langs de weg op stellages vertoond werden. Korte, berijmde dialogen kon den door de personages in deze levende beelden worden uitgesproken. Na afloop van de processie werd vaak feestelijk en stichtelijk toneel ver toond. Voor de rederijkers was Sacramentsdag zo goed als zeker niet de belangrijkste manifestatie. Het overgrote deel van de activiteiten op die dag kwam voor rekening van de stadsbevolking, de gilden, de wijken en straten. Tijdens de proces sies beeldden gelovigen allerlei thema's uit. Op

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeland | 2000 | | pagina 3