EEN MIDDELBURGS PROCESSIESPEL
81
ven, waren er geschikte teksten voor de gilden
en was de lijn van de ommegang overzichtelijk.
Die teksten waren niet voor een jaar, maar dien
den 'jaerlicx ghespeelt te worden'. Gelet op
de datum kan het processiespel van de chirur
gijns 'datmen speelt altyt op den ommegancx
dach binnen Middelburch', hiervan deel uitge
maakt hebben.
Het spel
Het spel van het Middelburgse chirurgijnsgilde
verbeeldt een scène uit Johannes 8, 1-11. Het is
iet verhaal waarin schriftgeleerden bij Jezus ko
nen met een overspelige vrouw, 'op heterdaad
getrapt bij het plegen', zoals het luidt in de ver
taling van het Bijbelgenootschap. De schriftge-
eerden willen Jezus uit zijn tent lokken: moet
deze vrouw gestraft worden of moet ze vergeving
crijgen? Elke beslissing maakt Hem bij het volk
Hinder populair. Aanvankelijk zegt Hij dan ook
ïiets, maar schrijft wat in het zand. Dan spreekt
lij de beroemde woorden: 'Wie van U zonder
tonde is, werpe de eerste steen.' Iedereen loopt
weg en Jezus blijft met de vrouw achter, die na
Zijn vergiffenis gerustgesteld vertrekt.
Behalve deze scène uit Johannes 8 zijn er nog
.-nkele andere bijbelpassages relevant voor het
pel. In de openingsmonoloog wordt Mattheus
1, 28-30 geparafraseerd: 'Compt tot Mij alle die
moede ende beladen zij, Elders, in de ver
wijtende woorden van een schriftkenner, bespeu
ren we nog een flits uit Mattheus 5, 17: 'want hy
leert dat hij nijet ghecomen es om Moij-
f es wet te breecken,_ maer die te onderhouden
ende te vervullen.'
De eigenlijke toneeltekst wordt ingeleid door
ipmerkingen over de opvoering. Het is een 'om-
gaende spel', dat wil zeggen dat het in de proces
sie meegaat. Uit de inleiding blijkt dat het werd
t pgevoerd door vier leerling-chirurgijns: de drie
j1 ingste gezellen van het gilde van Middelburg en
de jongste van het gilde uit Arnemuiden. De
Christusrol was volgens de eerder genoemde be
palingen voorbehouden aan de jongste van deze
ier. De andere spelers namen waarschijnlijk de
r >1 van de farizeeër, de schriftgeleerde en de wet
geleerde voor hun rekening. Maar daar komen
we niet mee uit. We hebben immers nog drie
personages: de rol van de overspelige vrouw en
de twee joden, die aan het eind een korte con
clusie uitspreken.
Het ligt voor de hand te veronderstellen dat
c.eze laatste twee figuren achter de wagen liepen.
Aan het eind zeggen ze immers dat hun meesters
zijn weggelopen. Daarom kunnen we er wel van
uitgaan dat de drie geleerden voor de wagen lie
pen tijdens de processie en bij een halteplaats
zich voor de omstanders tot Christus op de wa
gen wendden. De overspelige vrouw die ze tot
Christus brengen, zal zich dan wel tussen hen be
vonden hebben.
Christus opent de scène met een korte mono
loog, waarbij hij op de wagen staat. Op die wa
gen zal iets gebouwd zijn dat de tempel moest
voorstellen. Tijdens het spel zal hij de wagen
wellicht niet verlaten hebben. De openingsmono
loog staat betrekkelijk los van de toneeltekst: de
verlosser spreekt over de hoofden van de joodse
geleerden tot de omstanders. De opening wordt
gevolgd door een dialoog van een schriftge
leerde, een farizeeër en een kenner van de
joodse wet. Deze dialoog heeft de vorm van een
rondeel met de terugkerende versregels (in ver
taling): 'Gij, raadsheren van de synagoge, welk
wijs inzicht hebt gij overwogen.' Ook aan het slot
komt een rondeel voor.
De tekst in vertaling
Dit is het processiespel dat men altijd te Middel
burg speelt op de processiedag, drie weken na
Pinksteren en elf dagen na Sacramentsdag. Het
moet gespeeld worden door de drie jongsten van
het gilde van de barbiers die hun winkel binnen
het stadsgebied hebben en de jongste van Arne
muiden. Altijd moet de jongste, waar hij ook
woont, God zijn, wat duidelijk blijkt uit het privi
lege, dat ons door de heren van deze stad ver
leend is.
Christus staande op de wagen tot de schriftge
leerde, farizeeër en wetsgeleerde.
Christus
Kom allen tot Mij die moe en beladen zijn.
Ik zal u troost geven door mijn grote genade.
Neem mijn juk op, het zal u niet zwaar vallen.
Vermijd het kwade. Vlucht naar de goede wegen.
Leer van Mij. Strijd tegen alle valse raadgevingen.
Want Ik ben zachtmoedig en ootmoedig van hart.
Gij zult uzelf zonder valse listen in vrede vinden.
Neemt mijn juk op, zonder morren,
want mijn juk is zoet en mijn last is licht.
Christus gaat zitten.
Farizeeër.
Gij, raadsheren van de synagoge,
welk wijs inzicht hebt gij overwogen?
Jurist
Door deze Jezus worden wij bedrogen,
Gij, raadsheren van de synagoge.
