een middelburgs processiespel
83
De tweede jood:
Kijk eens, wat een wonder is hier verricht!
Onze raadsheren zijn vol schaamte weggelopen.
Maar dat hadden zij zich heslist heel anders voor
gesteld.
Het einde bekroont het werk. Dit spel telt 77 re
gels.
Adolphus van Lare heeft dit geschreven op 4 juni
1569.
Literatuur
Andel, M.A. van. Chirurgijns, Vrije Meesters,
Beunhazen en Kwakzalvers. De Chirurgijnsgilden
en de practijk der heelkunde (1400-1800). Am
sterdam 1947.
Caspers, C.M.A. De eucharistische vroomheid en
het feest van Sacramentsdag in de Nederlanden
tijdens de Late Middeleeuwen. Leuven 1992.
Dijk, N.G.M. van. Openbare feesten en volksver
maak in Middelburg circa 1365-1574. [ongepu
bliceerde doctoraalscriptie vu Amsterdam] [Baarn
19891.
Fokker, A.A. 'Losse Bladen uit de geschiedenis
van het Chirurgijnsgilde te Middelburg'. Neder-
landsch tijdschrift voor geneeskunde 13 n (1877),
533-372.
Hummelen, W.M.H. Repertorium van het rederij
kerstoneel 1500-1620. Assen 1968.
Kesteloo, H.iVI. 'De stadsrekeningen van Middel
burg i van 1365-1449'. In: azc, 1881, 171-330. 'De
stadsrekeningen van Middelburg n van 1450-
1499'. In: azc 1885, 43-171. 'De stadsrekeningen
/an Middelburg m van 1500-1549'. In: azc 1888,
157-426. De stadsrekeningen van Middelburg ïv
an 1549-1600'. In: azc 1891, 1-182.
Meertens, P.J. Letterkundig leven in Zeeland in de
estiende en de eerste helft der zeventiende eeuiv.
Amsterdam 1943-
Ramakers, B.A.M. Spelen en figuren, toneelkunst
en processiecultuur in Oudenaarde tussen Mid
deleeuwen en Moderne tijcl. Amsterdam 1996.
-choute, D.A. Schets van het Middelburgsche chi
rurgijnsgilde. Middelburg 1915.
Fchoute, D.A. De levensloop van een ziekenhuis.
Geschiedenis van het gasthuis te Middelburg. Mid
delburg 1916.
I choute, D.A. 'Uit boeken die verloren gingen'.
Nederlands tijdschrift voor geneeskunde 85
(1941), 332-372.
toppelaar, G.N. de. Het schuttengilde van den
'delen Handboog. Confrérie van St. Sehastiaan te
liddelburg. Middelburg 1886.
Inger, W.S. Bronnen tot de geschiedenis van Mid
delburg in den Landsheerlijken tijd. (3 ctln). Rijks-
geschiedkundige Publikaties: Grote serie 54
(1923), 61 (1926), 75 (1931). 's-Gravenhage
923-1931.
Noten
1. Een uitgebreide versie met (cultuurhistorische
en filologische) inleiding en transcriptie van de
tekst verschijnt eind 2000 in Voortgang. Jaarboek-
voor de Neerlandistiek. Veel werk voor het onder
zoek van dit spel is verricht door drie stLidenten
(Nederlands mo-b, 1998): Ria Bos, Piet Hoogland
en Marijke Smulders.
2. Fokker, 1877.
3. Schoute, 1941. Zie voor Schoute: dr. J.Z.S. Pel,
'De vestiging van de eerste medische specialisten
in Middelburg I (dr. Dirk Schoute)'. Zeeuws Tijd-
schrift 4 (1981), 118-123.
4. Zeeuws Archief, Handschriftenverzameling nr.
905.
5. In de ordonnantie van de schrijnwerkers
1521) wordt de Heilig Kruisprocessie de 'grooten
Ommegange' genoemd (Unger 1931, dl. 111, no.
485, 297).
6. Hummelen 1968, 154; vergelijk ook p.188. Ra
makers 1996, 359, 371.
7. Dit verhaal berust op De Stoppelaar 1885, 121.
Uit Ungers archiefdocumenten krijgt men de in
druk van een (volledig) kruis.
8. Van Dijk 1989, 87; Unger 1923-1931, dl. 11, no.
189, 110.
9. Volgens Kesteloo 1888, 215; zijn excerpten van
de stadsrekeningen worden bevestigd door De
Stoppelaar 1885, 122. In de ordonnantie van de
schrijnwerkers (1521) wordt de Heilig Kruispro
cessie de grooten Ommegange genoemd. Unger
1931, dl. in, no. 485, 297.
10. Unger 1923-1931, dl. 1, no. 213, 229-230). In
het privilege van 1514 wordt gesteld dat zij ge
houden zijn op Sacraments dach ende Omme-
gancx dach te spelen den ommeganck ende pro
cessie in ordinancie te helpen stellen ende
onderhouden Unger 1923-1931, dl. 1, no 98, 154.
11. Unger 1923-1931, dl. 1, no. 226, 240. De
Stoppelaar 1885, 115 vermeldt dat 'ook op den
heiligen kruisdag het sacrament omgedragen
werd'.
12. De Stoppelaar verwijst naar een handschrift
Ordo servandus in processionibus, waarin een af
zonderlijke afdeling gewijd is aan het Festo vene-
rahilis Sacramenti Eucharistiae et in die circuitus
civitatis Middelburgensis. De route van de andere
processie behoeft niet identiek te zijn aan de Sa
cramentsprocessie, zoals De Stoppelaar impliciet
aanneemt. Het volgende berust op zijn tekst
1885, 115-120.
13- Fokker schrijft Van Laere.
14. Unger 1923-1931. dl. m, no. 466, 267. De be
palingen dateren van 1517 en regelen onder an
dere de opvoering van een spel.
