138
EEN VUSSINGSE HAARD
Hollestelle, J. en H. Janse. 'Haardstenen'. In: Res
tauratie vademecum. RV blad 01—1. Den Haag/
Zeist 1986.
Joliet, W. Die Geschichte der Fliese. Köln 1996.
Laarhoven, J. van. De beeldtaal van de christelijke
kunst. Geschiedenis van de iconografie. Nijmegen
1992.
Laver, A Concise History of Costume. Norwich
1969.
Nicaise, H. 'Les carreaux en faience de l'ancienne
abbaye d'Herckenrode'. Bulletin des Musées Roy-
aux d'Art et d'Histoire 4 (1935) 93-104 en 107-
127.
Pluis, J., D. Hanekuijk, P. Bolwerk en J. van Loo.
De Nederlandse Tegel, decors en benamingen,
1570-1930. Nederlands Tegelmuseum/Vrienden
van het Nederlands Tegelmuseum 1997.
Teunissen, T. 'Haardstenen (Een gesloten vondst
in Kampen)'. Tegel 5 (1975).
Veen, M.L.H. van. 'Een Rotterdamse pilaster 'ont
hoofd". Tegel 16 (1988).
Vermeersch, Val. Gids Gruuthuse museum.
Brugge 1979.
Noten
1. Deze haardachterwanden behoren tot die te
geltableaus waar momenteel nog de meeste voor
beelden van bewaard zijn gebleven. Dit duidt er
wellicht op dat deze beide tableauparen indertijd
tot de meest geproduceerde tegeltableaus hebben
behoord.
2. Bekende vindplaatsen van geglazuurde vloer
tegels uit de Antwerpse plateelbakkerij van
Guido de Savino (Guido Andries) zijn: de kapel
van het kasteel The Vyne in Hampshire, koor en
kapellen van de kloosterkerk van Brou in Bourg-
en-Bresse, het kasteel van Rameyen te Gestel, de
voormalige Ten Duinenabdij te Koksijde, de ka
pel van de abdij van Herkenrode, het refugiehuis
van de abdij van Hemiksem te Antwerpen, een
boerderij te Anjum (waarvan de tegels waar
schijnlijk afkomstig zijn uit het kasteeltje Hol-
dinga-State) en de Koninklijke Militaire Academie
in Breda (Zie Nicaise; Groneman; Dumortier). De
Italiaan Guido de Savino was een van de eersten
die de majolicatechniek in Vlaanderen toepaste.
Zijn zoon Joris Andries zette in 1564 een plateel
bakkerij op in Middelburg.
3. Hollestelle en Janse.
4. Voor het eerst werd een dergelijke opstelling
van haardstenen beschreven door Teunissen na
een vondst in het pand Venestraat 18 te Kampen.
5. De enige in Nederland bewaard gebleven
open haard met nog zijn authentieke achterwand
tableaus in situ is de zogenaamde Adam-en-Eva-
schouw van het poortgebouw van het kasteel van
Maarten van Rossum te Zaltbommel. Een schouw
in de kamer links van de poortachtige doorgang
stamt uit de bouwtijd. De zijwangen onder de
boezem tonen Hermesfiguren, afbeeldingen van
Adam (links) en Eva (rechts). De uit twee delen
bestaande, eenvoudige fries erboven toont twee
wapenschilden. De oorspronkelijke schoorsteen
nis is in latere tijd opgevuld en bedekt met zoge
naamde schildpadtegels. Binnen de beide zijwan
gen staat links 'Coninck Davit' en rechts 'Coninck
Salmon' afgebeeld. Er is geen onderling verband
tussen de gebeeldhouwde zijwangen en deze te
geltableaus. Ook het aantal wijst op een latere in
vulling van de haard.
6. Een dergelijke open haard met geprofileerde
zijwangen kan men in een herplaatsing zien op
de bovenverdieping van het Stedelijk Museum
Vlissingen.
7. Het minnekozend echtpaar op de voorzijde
van een schoorsteenzijwang in het Gruuthusemu-
seum te Brugge moet geduid worden als een te
ken van huiselijk geluk (Vermeersch).
8. Van den Berge (1998).
9. In het depot van het Historisch Museum Rot
terdam bevinden zich drie polychrome tegels, af
komstig uit waarschijnlijk twee verschillende te
gelpilasters. Het zijn zeer weinig voorkomende
tegels. Waarschijnlijk hebben deze tot de eerste
geproduceerde tegelpilasters behoord.
10. Van Veen.
11. Bij pilasterparen vanaf de late zeventiende
eeuw, en zeker die uit de achttiende en negen
tiende eeuw, zijn de bij elkaar horende linker en
rechter pilaster eikaars spiegelbeeld. De buitenzij
den zijn voorzien van een dikkere schaduwrand.
In tegenstelling tot de eerste Rotterdamse tegel-
pilasters, kan hierdoor bij een dergelijke latere
pilaster al aan één enkele tegel gezien worden of
de tegel afkomstig is uit het linker, dan wel het
rechter exemplaar.
12. Van den Berge (1998).
13. Door latere vloerverhogingen komen vaak de
onderste tegels van een pilaster gedeeltelijk of
geheel onder het vloerniveau te liggen. Bij een
verplaatsing van een dergelijke tegelwand wor
den deze onderste tegels nogal eens vergeten. Bij
de latere schoorsteenpilasters op het einde van
de achttiende en in de negentiende eeuw betreft
dit meestal tegels met een paars gemarmerd
patroon. Deze tegel kan bij een herplaatsing ove
rigens makkelijk gemist worden, zonder dat de
erboven weergegeven figuur geweld wordt aan
gedaan. Wel wordt dan van deze pilasters ten on
rechte beweerd dat ze twaalf in plaats van der
tien tegels hoog zijn.
14. Cannelures zijn verticale gootvormige versie
ringen over de lengte van een pilaar of pilaster.
15. Praktisch complete Geloof-tableaus kunnen
worden gevonden in het Stedelijk Museum Vlis
singen, het Museum Lambert van Meerten te Delft
en het Museum Vleeshuis te Antwerpen. Frag
mentarisch overgebleven is één Geloof-tableau in
