DE GROTE MOGENDHEDEN EN DE SCHELDE IN 1839 1 C.B. Wels Wanneer ergens in de wereld een internationaal conflict uitbreekt dat gevaar kan opleveren voor de vrede en veiligheid in de regio, pleegt de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties bijeen te komen om de crisis te bezweren. Meestal krijgen één of meer grote mogendheden die over politieke invloed en militaire middelen in de regio beschikken, een mandaat van de Verenigde Naties om het conflict tot een oplossing te brengen. De laatste jaren proberen in Europa de Europese Unie en de navo ook een dergelijke rol te spelen. Tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog bestond de Volkenbond, de voorganger van de Verenigde Naties, die zich ook tot taak. gesteld had de wereld voor internationale conflicten te behoeden. Vooral omdat enkele eersterangs mogendheden geen lid van de Volkenbond wilden zijn (de Verenigde Staten) of móchten zijn (Duitsland, en de Sovjet-Unie), werd dit instituut echter geen succes. In de negentiende eeuw bestonden dergelijke geïnstitutionaliseerde vormen van internationale sa menwerking nog niet. Toch bleven in deze eeuw de vele internationale crises beperkt tot regionale con flicten dankzij de informele samenwerking tussen de grote mogendheden. Op het Congres van Wenen (1814) hadden de grote mogendheden, Groot-Brittannië, Frankrijk, Oostenrijk, Pruisen en Rusland, namelijk afgesproken bij het uitbreken van een internationale crisis die gevaar voor de stabiliteit en de vrede in Europa zou kunnen opleveren, een conferentie bijeen te roepen om het conflict gezamenlijk uit de wereld te helpen. Bovendien zouden de Grote Vijf elkaar op internationale congressen regelmatig over lopende internationale kwesties consulteren. Dit systeem is de geschiedenis ingegaan als de 'congrespolitiek'. Er zijn verschillende van deze congressen/conferenties gehouden, onder meer in Aken (1818), Troppau/Laibach (1820-1821), Verona (1822), Londen (1830), Parijs (1856) en Berlijn (1878). De Schelde op de Londense conferentie De revolutie die in 1830 in Brussel uitbrak, ver oorzaakte een internationale crisis, omdat pogin gen van koning Willem i België met militaire mid delen voor het huis van Oranje te behouden, onvermijdelijk geleid zouden hebben - zoals kort daarna bij de Tiendaagse Veldtocht bleek - tot Frans militair ingrijpen. Een Europese oorlog zou dan voor de deur hebben gestaan. Al direct na de opstand in Brussel kwamen de Grote Vijf in Lon den bijeen om een oplossing te zoeken voor het probleem België, een eerste voorwaarde voor het behoud van stabiliteit in Europa. Een van de meest fundamentele geschilpunten tussen België en Nederland was de vraag hoe de soevereiniteit op en rond de Schelde en het ge bruik en het beheer van deze levensader voor de Belgische economie geregeld zouden worden. Omdat de standpunten van Brussel en Den Haag te ver uit elkaar lagen, heeft de Londense confe rentie tenslotte in het scheidingsverdrag van 1839 aan beide partijen een regeling voor de Schelde opgelegd. Een onderdeel van deze regeling vormde de instelling van een Belgisch-Neder landse Permanente Commissie van Toezicht op de Scheldevaart (voortaan Permanente Commis sie). Op 6 februari van dit jaar is de Permanente Commissie in Antwerpen voor de zeshonderdste maal bijeengeweest. Het was een feestelijke bij eenkomst met Belgische en Nederlandse minis ters, gouverneurs en vertegenwoordigers van be drijven en instellingen die belang hebben bij de Scheldevaart. Het uit 1839 daterende Schelderegime heeft grote invloed gehad zowel op de economische ontwikkeling van Vlaams-België als van Zeeland. Er is dus alle reden om in Zeeland ook enige aandacht te besteden aan de zeshonderdste bij eenkomst van de Permanente Commissie. De fo cus van dit artikel is de vraag welke intenties de grote mogendheden op de conferentie van Lon den hadden, toen zij het Schelderegime aan Bel gië en Nederland oplegden en daarmee de Per manente Commissie in het leven riepen. Voor een goed begrip van de motieven die ten grondslag lagen aan de besluiten van de confe rentie van Londen inzake de Schelde, is het noodzakelijk ver terug te gaan in de gemeen schappelijke geschiedenis van België en Neder land. Oosterschelde als belangrijkste Scheldemonding In de eerste plaats een enkele opmerking over de historische hydrografie van de Schelde. In Zee land hebben op het eind van de Middeleeuwen een reeks grote overstromingen omvangrijke stukken land weggeslagen. Reimerswaal en het

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeland | 2001 | | pagina 3