DE GROTE MOGENDHEDEN EN DE SCHELDE IN 1839
1
C.B. Wels
Wanneer ergens in de wereld een internationaal conflict uitbreekt dat gevaar kan opleveren voor de
vrede en veiligheid in de regio, pleegt de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties bijeen te komen om de
crisis te bezweren. Meestal krijgen één of meer grote mogendheden die over politieke invloed en militaire
middelen in de regio beschikken, een mandaat van de Verenigde Naties om het conflict tot een oplossing
te brengen. De laatste jaren proberen in Europa de Europese Unie en de navo ook een dergelijke rol te
spelen.
Tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog bestond de Volkenbond, de voorganger van de Verenigde
Naties, die zich ook tot taak. gesteld had de wereld voor internationale conflicten te behoeden. Vooral
omdat enkele eersterangs mogendheden geen lid van de Volkenbond wilden zijn (de Verenigde Staten)
of móchten zijn (Duitsland, en de Sovjet-Unie), werd dit instituut echter geen succes.
In de negentiende eeuw bestonden dergelijke geïnstitutionaliseerde vormen van internationale sa
menwerking nog niet. Toch bleven in deze eeuw de vele internationale crises beperkt tot regionale con
flicten dankzij de informele samenwerking tussen de grote mogendheden. Op het Congres van Wenen
(1814) hadden de grote mogendheden, Groot-Brittannië, Frankrijk, Oostenrijk, Pruisen en Rusland,
namelijk afgesproken bij het uitbreken van een internationale crisis die gevaar voor de stabiliteit en de
vrede in Europa zou kunnen opleveren, een conferentie bijeen te roepen om het conflict gezamenlijk uit
de wereld te helpen. Bovendien zouden de Grote Vijf elkaar op internationale congressen regelmatig
over lopende internationale kwesties consulteren. Dit systeem is de geschiedenis ingegaan als de
'congrespolitiek'. Er zijn verschillende van deze congressen/conferenties gehouden, onder meer in
Aken (1818), Troppau/Laibach (1820-1821), Verona (1822), Londen (1830), Parijs (1856) en Berlijn
(1878).
De Schelde op de Londense conferentie
De revolutie die in 1830 in Brussel uitbrak, ver
oorzaakte een internationale crisis, omdat pogin
gen van koning Willem i België met militaire mid
delen voor het huis van Oranje te behouden,
onvermijdelijk geleid zouden hebben - zoals kort
daarna bij de Tiendaagse Veldtocht bleek - tot
Frans militair ingrijpen. Een Europese oorlog zou
dan voor de deur hebben gestaan. Al direct na de
opstand in Brussel kwamen de Grote Vijf in Lon
den bijeen om een oplossing te zoeken voor het
probleem België, een eerste voorwaarde voor het
behoud van stabiliteit in Europa.
Een van de meest fundamentele geschilpunten
tussen België en Nederland was de vraag hoe de
soevereiniteit op en rond de Schelde en het ge
bruik en het beheer van deze levensader voor de
Belgische economie geregeld zouden worden.
Omdat de standpunten van Brussel en Den Haag
te ver uit elkaar lagen, heeft de Londense confe
rentie tenslotte in het scheidingsverdrag van 1839
aan beide partijen een regeling voor de Schelde
opgelegd. Een onderdeel van deze regeling
vormde de instelling van een Belgisch-Neder
landse Permanente Commissie van Toezicht op
de Scheldevaart (voortaan Permanente Commis
sie). Op 6 februari van dit jaar is de Permanente
Commissie in Antwerpen voor de zeshonderdste
maal bijeengeweest. Het was een feestelijke bij
eenkomst met Belgische en Nederlandse minis
ters, gouverneurs en vertegenwoordigers van be
drijven en instellingen die belang hebben bij de
Scheldevaart.
Het uit 1839 daterende Schelderegime heeft
grote invloed gehad zowel op de economische
ontwikkeling van Vlaams-België als van Zeeland.
Er is dus alle reden om in Zeeland ook enige
aandacht te besteden aan de zeshonderdste bij
eenkomst van de Permanente Commissie. De fo
cus van dit artikel is de vraag welke intenties de
grote mogendheden op de conferentie van Lon
den hadden, toen zij het Schelderegime aan Bel
gië en Nederland oplegden en daarmee de Per
manente Commissie in het leven riepen.
Voor een goed begrip van de motieven die ten
grondslag lagen aan de besluiten van de confe
rentie van Londen inzake de Schelde, is het
noodzakelijk ver terug te gaan in de gemeen
schappelijke geschiedenis van België en Neder
land.
Oosterschelde als belangrijkste Scheldemonding
In de eerste plaats een enkele opmerking over de
historische hydrografie van de Schelde. In Zee
land hebben op het eind van de Middeleeuwen
een reeks grote overstromingen omvangrijke
stukken land weggeslagen. Reimerswaal en het