KAMP ZEIST EN VEERE: SCHOTSE RECHTSPRAAK OP
NEDERLANDSE BODEM
Foskea A.J. van der Ven
Wie in Veere langs cle Kaai loopt, ziet de gevels van de 'Schotse huizen', die herinneren aan de tijd dat
er een bloeiende handel bestond met Schotland.' In Veere werd in de zestiende eeuw de zogeheten
Schotse stapel'gevestigd, een Schotse handelskolonie met eigen wetgeving, bestuur én rechtspraak. Over
laatstgenoemde rechtspraak is het in dit artikel in de eerste plaats te doen. Aanleiding vormt de berech
ting op Nederlandse bodem van twee Libiërs, die ervan verdacht werden in december 1988 een PanAm-
boeing te hebben opgeblazen boven het Schotse plaatsje Lockerbie. Daarom ook enige opmerkingen over
dit zogenaamde Lockerbie-proces, een proces dat vandaag de dag in staatsrechtelijk opzicht op z'n
minst opmerkelijk genoemd mag worden.
De Lockerbie-zaak: de oprichting van een Schots
Hof in Nederland
Op 3 mei 2000 begon in 'Kamp Zeist', een voor
malige Amerikaanse vliegbasis, het proces tegen
de twee Libiërs.' Het merendeel van de 270
slachtoffers van de aanslag had de Engelse of
Amerikaanse nationaliteit. Bijna tien jaar lang
hebben Libië enerzijds en de Verenigde Staten en
het Verenigd Koninkrijk anderzijds getwist over
de vraag waar de verdachten berecht moesten
worden. Een oplossing kwam dichterbij toen pro
fessor R. Black, hoogleraar Schots recht te Edin
burgh, in 1994 het plan aandroeg de twee ver
dachten te laten berechten door een Schotse
rechter op neutraal terrein.3 De keus voor Neder
land was ingegeven door de reputatie die het
heeft op het gebied van het internationale recht
vanwege het Internationaal Gerechtshof, het
Joegoslavië-tribunaal en het onlangs ingestelde
Internationaal Strafhof. Het zou vier jaren van on
derhandeling kosten eer Libië, Groot-Brittannië
en de Verenigde Staten overstag gingen en met
het plan instemden.
Op het voorstel tot de oprichting van een
Schots hof in Nederland werd door de Neder
landse politiek positief gereageerd. 'Nederland le
vert aldus een wezenlijke bijdrage aan de ontwik
keling van de internationale rechtsorde, zoals in
artikel 90 van de Grondwet is neergelegd', aldus
het verslag van de vaste Kamercommissies voor
Justitie en voor Buitenlandse Zaken.'
Het spreekt echter vanzelf dat een Schotse
rechter niet zomaar rechtsmacht mag uitoefenen
in Nederland. Hiertoe werd tussen Nederland en
het Verenigd Koninkrijk een verdrag gesloten, de
zogeheten zetelovereenkomst.3 In dit verdrag ver
bond Nederland zich het Schotse Hof de gelegen
heid te geven in Nederland recht te spreken naar
Schots recht; uitdrukkelijk werd bepaald dat de
jurisdictie beperkt was tot dit proces.1'
Het resultaat van het verdrag was dat in Kamp
Zeist 'een ruimtelijke immuniteit werd gecreëerd,
waarbinnen Schots recht van toepassing was'.7 De
High Court of Justiciary bestond voor deze gele
genheid uit drie rechters. Een jury ontbrak, omdat
de Schotse burger onmogelijk onpartijdig in deze
zaak kon zijn. Ook hield men rekening met de
duur van het proces: het proces zou waarschijn
lijk zo lang duren, dat niet van burgers kon wor
den verlangd dat ze al die tijd afgezonderd van
de buitenwereld in Nederland doorbrachten. In
middels heeft de High Court uitspraak gedaan:
één van de verdachten is vrijgesproken. De ander
is veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf en
is in afwachting van de toelating van het hoger
beroep dat hij heeft aangetekend.
Schotse rechtspraak in Nederland mag vandaag
de dag een unieke gebeurtenis zijn, in vroeger tij
den was dit in Veere, toen er een bloeiende han
del met Schotland bestond, echter dagelijkse
praktijk.
De Schotse stapel; een handelskolonie in Veere
In 1541 won 'Campveere' definitief de strijd om
de zogeheten Schotse stapel.8 De handel tussen
Schotland en Veere zou serieus een aanvang heb
ben genomen in 1444, toen Maria Stewart, doch
ter van Jacobus i, koning van Schotland, huwde
met Wolfert van Borselen, heer van Veere.
De Schotse stapel was de plaats waar met uit
zondering van andere steden hier te lande
Schotse stapelgoederen mochten worden ge
bracht, opgeslagen en verhandeld stabile empo
rium). Het is een handelsmonopolie, gegund
door de Conventie van Schotse Koninklijke Ste
den, de zogeheten 'Conventie van Royal Burghs'.9
Stapelgoederen waren goederen waarmee alleen
de burgers van deze Schotse steden mochten
handelen en waarover belasting moest worden
betaald aan de Kroon.10 Het betrof met name
zout, kolen, kousen, zalm, haring, lood en erts.
