AANWINSTEN
163
Vanwinst historisch-topograflsche atlas
Zelandia Illustrata
Het daguerreotype portret van Elselina Maria
Adriaansen
Enige tijd geleden is voor de historisch-topografl
sche atlas Zelandia Illustrata een daguerreotype
portret aangekocht. De atlas bevat veel negen-
tiende-eeuwse foto's, maar een daguerréotypie
ontbrak. Wat de aankoop bovendien waardevol
maakt, is het feit dat bekend is wie de afgebeelde
is, namelijk Elselina Maria Adriaansen (1838—
1928) uit Middelburg.
De Fransman Joseph Nicephore Nièpce ver
vaardigde in 1826 de eerste foto. De belichtings
tijd was echter ongeveer twaalf uur, zodat prakti
sche toepassing vrijwel onmogelijk was. Nièpce
sloot, gedwongen door geldnood, met Louis Jac
ques Mandé Daguerre een overeenkomst om het
procédé verder te ontwikkelen. Daguerre, even
eens een Fransman, was eerst belastingambte
naar, daarna landschapschilder en ten slotte tech
nicus voor decoratie en belichting. In 1837
slaagde Daguerre erin - Nièpce was inmiddels
overleden een opname te maken met een aan
vaardbare belichtingstijd. Hierdoor werd fotogra
fie op grotere schaal mogelijk. Het procédé, da
guerréotypie genoemd, bestond hieruit dat het
beeld werd vastgelegd op een met jodiumdam-
pen gesensitiveerde zilveren of verzilverde kope
ren plaat. Door inwerking van licht ontstond een
zogenaamd latent beeld dat met kwikdamp werd
ontwikkeld. Het kwik hechtte zich aan de onbe
lichte partijen en zo ontstond een positief beeld.
Aan de daguerréotypie kleven verschillende
bezwaren. Het vervaardigen van een portret vol
gens dit procédé is door de gebruikte materialen
een kostbare zaak. Bovendien levert het een
unica op, met andere woorden voor meerdere
portretten van één persoon moeten evenzoveel
opnamen worden gemaakt. Ten slotte heeft een
daguerréotypie een spiegelend oppervlak, zodat
alleen met zijdelingse belichting het beeld kan
worden waargenomen. Het is dan ook niet ver
wonderlijk dat men naarstig op zoek bleef om de
techniek te verbeteren, wat de Engelsman Frede
ric Scott Archer in 1851 lukte. Zijn vinding was
een negatief-positief-procédé, zodat van één op
name een onbeperkt aantal afdrukken kan wor
den gemaakt, en is tot op heden de basis voor
vrijwel alle fotografie.
Na deze korte inleiding over de fotografie te
rug naar de aangekochte daguerréotypie, waarbij
een briefje met de volgende inhoud was ge
voegd: 'Daguerre foto van Elselina Adriaansen
geboren te Middelburg foto genomen circa 1856
gehuwd met Willem le Grand. Deze foto is af
komstig uit de boedel van Marie le Grand, een
dochter. Op het ogenblik in het bezit van Johan
nes Jacobus van der Harst een kleinzoon. Zijn
moeder heette Elisabeth le Grand. Deze foto is
dus de grootmoeder van Han. Opoe.'
Uit onderzoek in de bevolkingsregisters van
Middelburg blijkt dat Elselina Maria Adriaansen
op 19 maart 1838 in de Nieuwstraat h 45 te Mid
delburg geboren is als dochter van Abraham
Leendert Adriaansen (Gent 1791-Middelburg 1874)
en Aafje van der Tuin (Groningen 1798-Middel-
burg 1874). Over Elselina is verder vrijwel niets
bekend. Haar vader werkte in 1862 op een
stoomboot en zij had in ieder geval één broer,
Abraham Johannes, die boekdrukkersknecht te
Middelburg was. Op 19 mei 1869 trad Elselina in
het huwelijk met de stuurman ter koopvaardij,
Willem le Grand, geboren op 28 november 1836.
Zij gaat wonen in het huis 'Het wapen van Schot
land', Wal b 43 te Middelburg. Dit huis was voor
eenderde deel het bezit van de bruidegom.
Uit de trouwakte blijkt dat Elselina dienstbode
was. In het midden van de negentiende eeuw
was voor meisjes het beroep van dienstbode een
van de weinige mogelijkheden om geld te verdie
nen. Waarom Elselina, een dienstbode, op onge
veer achttienjarige leeftijd een duur daguerreo
type portret laat maken, zal wel altijd een vraag
blijven. Het doet er ook niet toe. Belangrijk is dat
het portret van Elselina bewaard is gebleven.
Helaas staat op het portret niet vermeld wie de
fotograaf is. De heer Adri Verburg, fototechnisch
adviseur en fotorestaurator te Middelburg en ken
ner van de Middelburgse fotografie in de negen
tiende eeuw, is van mening dat het portret van
Elselina hoogstwaarschijnlijk vervaardigd is door
de Middelburgse fotograaf Hendrik Hermanus
Roelse (1832-1872). Deze vestigde zich in 1852
als fotograaf op de Dam te Middelburg. Hij kon
digde dit aan met de volgende advertentie in de
Middelbargsche Courant-, 'Daguerreothype mina-
ture portretten. De ondergeteekende neemt de
vrijheid zich beleefdelijk aan het geëerde publiek
aan te bevelen tot het maken van daguerreothype
portretten, familiegroepen enz., hebbende zich
die kunst volkomen eigen-gemaakt gedurende
het vertoeven van den heer Schuyt, wiens por
tretten voldoende bekend zijn geworden, als uit
muntende zoo wel door de volmaaktste gelijkenis
als netheid en helderheid. - Als teekenaar beveelt
hij zich ook aan tot het in kleuren zetten van bo
vengenoemde portretten: belovende in dit vak
van kunst alles te zuilen aanwenden, wat zoude
kunnen strekken om zich de zelfde gunst waar
dig te maken, die den heer Schuyt alhier te beurt
is gevallen, Hendrik Hermanus Roelse, Zuidzijde
