Walchenaars over hun verleden
J. Kramer-Vreugdenhil
(Meliskerke, 1930) studeerde Nederlandse
letteren met als bijvak geschiedenis.
Ze was gedurende dertig jaar lerares
Nederlands en promoveerde in 2001.
In mijn boek Eilandbewoners behandel ik de periode
191 8-1950.' Het verhaal dat ik daar vertel is
gebaseerd op literatuur, archieven en persoon
lijke documenten. Maar voor de jaren na 1930
beschikte ik over een belangrijke bron extra:
de verhalen van mensen die deze tijd bewust
hadden meegemaakt. Ik heb gesprekken gevoerd
met zo'n veertig 'ervaringsdeskundigen',
de oudste geboren in de laatste uren van de
negentiende eeuw, de jongste in 1930. Ik voer
de deze gesprekken in de late jaren tachtig en
de vroege jaren negentig van de vorige eeuw,
dus ruim dertig jaar na het eind van 'mijn'
periode. De geschiedenis had niet stil gestaan
en de omstandigheden van deze Walchenaars
waren meestal drastisch gewijzigd. Maar hun
verhalen voegden veel toe aan het beeld dat
oprees uit de andere bronnen, corrigeerden en
verduidelijkten dit. Sommige stukken van mijn
boek berusten voor een groot deel op deze
mondelinge bronnen; zo bijvoorbeeld dat over
de eerste weken van de inundatie in 1944.
inhoud heb ik niets veranderd. Op een paar
kleinigheden na - jaartallen bijvoorbeeld -
berust dit verhaal op mondelinge informatie.
Om diverse redenen, onder andere van privacy,
vermeld ik de namen van mijn gesprekspartners
niet.
Een rustige tijd
Wat mij opviel was dat de ouderen met een zeker
heimwee spraken over de periode van voor 1940.
Niet dat toen alles goed was,-integendeel, maar
het was een rustige tijd. Alles verliep nog binnen
vaste kaders, ledereen wist bij welke sociale laag
hij hoorde en iedereen was lid van een kerk, de
Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerk of de
Gereformeerde Gemeente. Het grootste deel van
wat men door de week en 's zondags deed lag
dus vast. Het nadeel van deze orde was wel dat
alles 'goed' leek, zolang men voldeed aan de
maatstaven en 's zondags twee keer in de kerk
zat.
Voor één onderwerp kon ik de bron niet gebruiken:
niemand sprak over zuivering na de bevrijding,
ook niet als ik ernaar vroeg. Toch werden in de
drie dorpen waar ik over schreef - Aagtekerke,
Grijpskerke en Meliskerke - een aantal 'foute'
mensen aangeklaagd en ook twee burgemee
sters die net als hun collega's het werk voor
de bezetter hadden moeten regelen. De meeste
aangeklaagden kwamen niet voor de rechter
en de paar mensen die wel gestraft werden,
kwamen er genadig vanaf. Achteraf schaamde
men zich kennelijk voor die aanklachten; zelfs
de mensen die een initiatief genomen hadden,
vertelden mij niets.
Enige controle is dus niet overbodig, maar toch
is mondelinge overlevering een rijke bron.
Ik wil daarom graag nog eens het een en ander
opschrijven van wat mijn gesprekspartners
vertelden over hun verleden en wat ik niet heb
kunnen gebruiken. Ik heb er één verhaal van
gemaakt. Soms gebruik ik hier woorden van de
sprekers, soms heb ik in mijn eigen woorden
samengevat wat zij mij vertelden. Aan de
De oudste van mijn gesprekspartners werd geboren in
de laatste uren van de negentiende eeuw. Omdat
hij van voor de eeuwwende was, moest hij in
augustus 1918 nog voor acht maanden in dienst.
Het soldatenleven beviel hem niet erg. Het eten
was mager: elke dag een klein kuchje en een
afgestreken lepel aardappelen, soms kregen ze
peulvruchten. Inkomen: 23 cent per dag. Na de
wapenstilstand in november kwam hij nog een
tijdje in Uzendijke terecht, bij de grensbewaking.
De grens was leeg: de Duitsers waren weg en
de Belgen moesten nog terugkomen. Burgers
ruimden de versperringen op. Terug in zijn dorp
werd hij lid van de Vrijwillige Landstorm voor
ex-militairen, daar deden ze op zaterdagmiddag
schietoefeningen samen met de leden van de
Burgerwacht, jonge mannen die niet in dienst
waren geweest. Het lidmaatschap van deze
organisaties was ook in andere dorpen populair
vanwege dat schieten.
Deze negentiende-eeuwer kende in zijn dorp Aagte
kerke iedereen en hij wist zowat alles over hen,
ook de inhoud van hun zakken. Rond 1930
1 BEW. EX 1
•^ODELBV)^
Walchenaars over hun verleden
41
