Genootschapsverzamelingen 'Het Oude Testament in de Americaansch-lndiaansche of Wiltsche taal en oud-docent geschiedenis nu'i Wout Punt r i»i-i Zeeuws Genootschap 'Meest alle die dit Boeck insien, sullen het qualijck konnen lesen en noch minder verstaen; alleen uyt de tittels of opschriften kan men sien, dat het een Bijbel en verder nasiende, dat het het gantsche Oude Testament is. De tale daer het in beschreven is, is Americaens Indiaens of Wilts, gebruikelijck in 't noordoosterdeel ontrent en rondom Nieuw-Engelandt'. Zo begint een aantekening van Jasper Danckaerts die lange tijd in een boek gelegen heeft dat in de eerste gedrukte catalogus van de bibliotheek van het Zeeuws Genootschap uit 1845 omschreven werd als in de titel van deze bijdrage gegeven.1 Deze indiaanse bijbel, die naast het Oude Testament ook de Psalmen 'op d'Engelsche sangh-maet' bevat, had toen al een lange geschiedenis achter de rug en nog een hele toekomst voor zich. In het najaar van 2002 deed Rob. Leaver van Princeton-University (New Jersey) in de Zeeuwse Bibliotheek onderzoek naar Jasper Danckaerts. De conservator handschriften, Mr. W. Dirksen, ontdekte toen dat een aan tekening van Danckaerts, aanwezig in de hand schriftenverzameling behoorde bij de indiaanse bijbel. De bijbel, nu in cassette, is zijn prachtige band in het bluswater van 1940 kwijtgeraakt en de aantekening die er voorin had gelegen was bij de handschriften terechtgekomen. Dus kon door de toevalligheid van het bezoek van een Amerikaan een verband hersteld worden dat sinds de ramp van 1940 verdwenen was. De vondst van Dirksen gaf uiteindelijk aanleiding tot het stellen van een aantal vragen: in welke cultuurhistorische context kwam Jasper Danckaerts aan deze bijbel?: hoe kwam het Zeeuws Genootschap in het bezit ervan? en hoe werd het bezit ervan in het Zeeuws Genootschap geapprecieerd? In deze bijdrage wordt getracht een antwoord op die vragen te geven. De labadist Danckaerts Wie was Jasper Danckaerts? Zowel De la Ruë, Geletterd Zeeland, Nagtglas, Levensberigten van Zeeuwen als het Nieuw Nederlandsch Bio grafisch Woordenboek hebben een lemma over hem en dat impliceert op z'n minst dat we niet met een nitwit te maken hebben.2 Nagtglas vooral heeft behoorlijk wat informatie verzameld, maar de reisjournalen van Danckaerts, nu veelal in Amerikaans bezit, geven tal van details die inzicht geven in 's mans kwaliteiten en denk wereld. Danckaerts staat bekend als kuiper in dienst van de voc in Middelburg, maar hij had ook een brede nautische ervaring. En hij was labadist en dat geeft aan dat hij zich bewoog in een sfeer met een bijzondere spiritualiteit, waarvan de sporen vooral in het laatste kwart van de zeventiende eeuw zichtbaar waren. En het was als labadist dat hij in aanraking kwam met de indiaanse bijbel. Danckaerts moet dus hier vooral in de context van het labadisme geplaatst worden.3 Jean de Labadie (1610-1674) was een opvallende figuur in het kerkelijke leven van de zeventiende eeuw. Als kind, heel klein van gestalte, droeg hij vaak rode kleren, zodat zijn ouders hem in het hoge groene gras gemakkelijk konden terug vinden. Dit detail mag gelden als metafoor: de beweging waarvan hij de leider was zou altijd klein blijven, maar wel opvallend zijn. Zijn vader, ondercommandant van Bourg sur Gironde, vond in het spoor van Hendrik IV ('Paris vaut bien une messe') zijn carrière wel een mis waard. Toch werd binnenshuis a la huguenotte gebeden. De Labadie kwam bij de jezuïeten op school en werd tot priester opgeleid. Dat is hij ook geweest, maar hij kenmerkte zich wel door hugenootse trekken en via Augustinus (jansenisme) kwam hij bij Calvijn uit en hij verliet de rooms-katholieke kerk. Dat ging met grote conflicten gepaard, zeker met de jezuïeten. Hij zocht de ware kerk naar het apostolische ideaal, los van de wereld, Genootschapsverzamelingen 23

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeland | 2004 | | pagina 24