H. Hendrikse, Zegelstempels en Zegelringen uit
Zeeuwse bodem. Zaltbommel 2003. 144 blz.,
geïll. ISBN 90-5994913-X. Prijs: 19,50.
Het gebruik van zegelstempels kent een lange
geschiedenis. Al bij de Egyptenaren, Grieken en
Romeinen was het gebruik ervan wijd verspreid.
De zegels dienden om bepaalde documenten te
voorzien van een waarheidskenmerk; de zegelaar
stond in voor de authenticiteit van het document
en hetgeen erin stond vermeld. Ook de bestu
dering van zegels is niet nieuw; reeds honderden
jaren wordt erover gepubliceerd. Met name in
de 19de en 20ste eeuw zijn uitvoerige werken
verschenen met de beschrijving van zegels. Deze
publicaties dienen als bron voor de kennis van
bijvoorbeeld wapenschilden. In het algemeen
is voor deze werken teruggevallen op materiaal
in openbaar en privé-bezit.
De publicatie Zegelstempels en Zegelringen uit
Zeeuwse bodem steunt echter op een andere
bron, namelijk de artefacten ontleend aan de
Zeeuwse bodem. Het blijkt dat het Zeeuwse
bodemarchief een zeer rijke bron vormt. De
aanleiding voor de publicatie vormt het gegeven
dat veie van de in Zeeland los gevonden zegel
stempels en zegelringen niet waren beschreven.
Het is een gelukkige greep geweest van de
Werkgroep Metaalvondsten Zeeland om dit
onderwerp bij de kop te nemen. De werkgroep
functioneert binnen de afdeling Zeeland van
de Archeologische Werkgemeenschap Nederland
(awn). De Werkgroep Metaalvondsten heeft in
een pilotproject als eerste de zegelstempels en
zegelringen in kaart gebracht en onderzocht.
Terecht wordt opgemerkt dat het van cruciaal
belang is dat vondsten, van welke aard ook,
zorgvuldig en uitgebreid worden beschreven.
Vele vondsten worden evenwel, veelal uit
onwetendheid, niet aangemeld, zoals ook ik
heb gemerkt in mijn werk als registertaxateur
munten. Naar schatting van de auteur worden
in Zeeland jaarlijks vele duizenden metaal
vondsten gedaan waarvan slechts een heel klein
deel wordt aangemeld. Ten overvloede wordt er
melding van gemaakt dat de vinder bezitter
blijft van hetgeen hij gevonden heeft, ook als
hij de vondst aanmeldt.
Figuur 3.
Zegelstempel van jonkheer mr. Johan van Reigersberg
Versluijs (1801-1866). Ivoren handgreep met zilveren
stempelvlak. Vindplaats Grijpskerke (Coll. F. Ding'emanse;
foto S. Bostelaar). Afbeelding uit Zegelstempels en
Zegelringen uit Zeeuwse bodem.
De publicatie van Henk Hendrikse is het resultaat van
nauwkeurige registratie en inventarisatie van in
Zeeland gevonden zegelstempels en zegelringen
uit de periode 1200 tot 1800. Het eerste deel
van het boek is achtereenvolgens gewijd aan
korte uiteenzettingen over zegelstempels en
zegelringen, de historische ontwikkeling, met
name ten aanzien van het zegelen. Van belang
is hetgeen over de fabricage van stempels wordt
gezegd: een eerste resultaat van metaaltechnisch
onderzoek van de geïnventariseerde objecten
geeft reeds een beeld van de diversiteit aan
samenstellingen van het metaal waarvan de
stempels zijn vervaardigd. De stempelvormen
en -formaten van de middeleeuwse objecten
bieden inzicht in de diversiteit aan stempels.
Een tweetal grafieken geeft een aanschouwelijk
beeld van de afmetingen. Zo blijkt dat tweederde
van de nu beschreven stempels een diameter
heeft tussen 2,0 en 2,6 centimeter.
Vanaf de Renaissance wordt deels teruggegrepen
op Romeinse voorbeelden van gesneden stenen
(gemmen). Door de overgang van het gebruik
van was naar het gebruik van zegellak, gefabri
ceerd op basis van schellak, hoeven de stempels
veel minder diep gesneden te worden dan de
middeleeuwse. Hierdoor raken de middeleeuwse
stempels snel in onbruik en worden daarom vaak
onklaar gemaakt om misbruik tegen te gaan.
Voorts besteedt de auteur aandacht aan de pauselijke
zegels. Hoewel hiervan (zoals te verwachten) in
onze regio geen stempels zijn gevonden, vormen
deze zegels niettemin een belangrijke aanwijzing
dat er in Zeeland vele pauselijke oorkonden zijn
geweest. De meeste zijn tijdens en na de gods-
Boekbesprekingen
41
