m
X ^ÜÜÜOÜi
i i i
yirlil'
13.4
complete exemplaren te vinden, waaronder een
tweetal voor de Hulsterse loterij van 1662 (zie
fig. I).8 Het zijn tevens de enige overgebleven
voorbeelden van een Zeeuwse loterijkaart; van
een Middelburgse kaart uit 1596 resteert slechts
een gedeelte. Uit de archieven is gebleken dat
ook voor de Arnemuidense loterij (1611) en voor
een Middelburgse loterij voor de schutterij Sint-
Joris (1554) dergelijke kaarten zijn gemaakt.
fende stad afgebeeld. Op sommige prenten is ook
een korte aankondiging van de loterij gedrukt."
De loterijprent van Hulst wijkt in enkele opzichten
af van de standaard. De afbeelding toont een
loterijtrekking. Er is een man afgebeeld, die op
een stoel zit. Aan weerszijden van hem staat een
mand; in de ene mand zitten de loten, in de
andere een klein aantal briefjes met prijzen en
veel lege briefjes, de zogenaamde nieten. De man
houdt in de ene hand een lot, in de andere een
prijs of een 'niet'. De lotbriefjes waren niet voor
zien van een lotnummer; iedere deelnemer
bedacht een rijmpje of spreuk, een zogenaamde
proos, die op het lot werd geschreven. De prozen
varieerden van een eenvoudige naamsvermelding
tot korte rijmpjes als: 'Alst Godt behaecht, beter
benijt dan beclaecht' en: 'lek legghe in om mijn
ghewin'.12 Bij ieder verkocht lot werd de proos
geregistreerd. Tijdens de trekking, een openbare
gebeurtenis met een feestelijk karakter, werd van
ieder getrokken lot de proos voorgelezen, of er
nu een prijs op viel of niet.
Op het tweede gedeelte van de loterijkaart kon men
de te winnen prijzen zien. Potentiële deelnemers
uit verre oorden konden zich zo een beeld vor
men van de waardevolle prijzen. Op de Hulsterse
kaart zijn deze, zoals gebruikelijk, afgebeeld zoals
ze werden tentoongesteld, als op de planken van
een kast (zie fig. 1). De hoofdprijzen zijn op de
bovenste plank afgebeeld, de kleinere prijzen op
de overige planken. Helemaal onderaan is een
lange rij zilveren lepels te zien.
Figuur 1
Loterijkaart voor de Hulsterse weeshuisloterij van 1662.
Atlas van Stolk, Rotterdam.
Uit eerder onderzoek is gebleken dat de loterijkaarten
een standaardopbouw hadden.9 Over het alge
meen bestonden de aankondigingen uit drie
onderdelen, die aan elkaar geplakt werden. Het
eerste onderdeel werd gevormd door de zoge
naamde loterijprent, waarop veelal de reden voor
het organiseren van de loterij werd afgebeeld,
zoals een noodlijdend gasthuis of een dorps-
brand.10 Bovenaan de afbeelding zijn gewoonlijk
twee wapenschilden te zien: dat van de stad
waar de loterij werd gehouden en dat van het
regeringsgebied waaronder deze stad viel. Zo kon
iedereen die de trekking wilde bijwonen, zien
waar hij moest zijn. Vaak werd ter verduidelijking
ook nog een banderol met naam van de betref-
Ten slotte was er nog een tekstgedeelte. Hierin werd
de aanleiding van de loterij vermeld, evenals het
reglement en een opsomming van de te winnen
prijzen. Uiteraard werden ook de kosten van een
lot, de inlegtermijn en de trekkingsdata weerge
geven. De tekst begint vaak met een kop waarin
de loterij wordt aangekondigd. Op de loterijkaart
van Hulst luidt deze: 'Loterie, van yder Lot ses
Stuyvers den inlegh. Voor het Arm Kinder-Huys
der Stadt Hulst'. Het tekstgedeelte van de Middel
burgse loterijkaart uit 1596 komt grotendeels
overeen met de standaard.13 De opbrengst van
deze loterij was bestemd voor de bouw van
een weeshuis en een gasthuis. De inleidende
tekst meldt dat de stad Middelburg te kampen
had met veel arme, oude en zieke inwoners,
waardoor de bouw van de genoemde instellingen
noodzakelijk was. Na de inleiding volgt een
opsomming van de prijzen. Bij de Middelburgse
loterij was er tevens een bijzondere voorwaarde
'X er:
A
nnnnnn
1
ÉÉSriS-sj;:
Reclame voor Zeeuwse loterijen
127
