Zeeland zeer zuiniq D M
op zeldzaam Zilverwerk Bijbels Museum, Amsterdam
-J Bernard van Noordwijk
collectioneur en conservator a.i.
Met het afschaffen van de klederdracht zijn ook
veel Zeeuwse streeksieraden en bijbehorende
folkloristische voorwerpen verdwenen. Door
menigeen wordt dit betreurd, maar als gevolg
van de Deltawerken, de industriële ontwikkeling
en door de urbanisatie leefden de bewoners
van Zeeuwse dorpen, eilanden en provincie
niet langer geïsoleerd. De gelijkschakeling van
de kleding op het platteland en de stad was
niet te stoppen. Bovendien raakten regionale
gewoontes in onbruik, volkskunst of huisvlijt
werden minder beoefend en aan tradities werd
weinig waarde meer gehecht. Kerkgang was
uit de mode, dus het bijbeltje met sloten van
Opoe kon ook wel weg. Veel cultureel erfgoed
is op die manier verloren gegaan, streekdracht
ging in de mottenballen, gouden of zilveren
opsmuk, inclusief hoekbeslag, werd omgebouwd
of omgesmolten. Vort met de geit...
Figuur 1
Kerkboeken in burger- en hoerendracht
Figuur 1 toont mevrouw Lenie Jongejeugd-Bal in
de streekdracht van Oost-Duiveland. Zij heeft met
een plechtig gebaar haar hand op een Zeeuwse
bijbel (1771) gelegd, alsof ze zeggen wilde: 'hier
bij zweer ik'. Omdat in Zeeland veel antiek onder
andere door de watersnood en de Tweede Wereld
oorlog verloren is gegaan, gaat men behoedzaam
om met overgebleven cultuurgoederen. Het
prachtig opengewerkte beslag van dit kerkboek
is in Middelburg gemaakt. Dat is te zien aan
de keuren en het stadsstempel. Het illustreert
hoezeer het versierde kerkboek min of meer een
afgerond geheel vormde met de klederdracht
van destijds. Ook in de steden waar geen platte
landsmode werd gedragen, waren bijbels met
luxueuze zilveren sloten de gewoonste zaak van
de wereld en maakten ze deel uit van het zon
dagse burgerkostuum. Meer over dit onderwerp
is terug te vinden in het boek Kostuum en
Sieraad in Zeeland door J. de Bree (een uitgave
van De Tijdstroom te Lochem). In dit fraaie
naslagwerk van 176 pagina's plus fotogedeelte
is veel te lezen over Zeeuwse streeksieraden.
Omdat slechts één afbeelding aan het kerkboek
met zilverbeslag is gewijd, lijkt het nuttig hier
nader op dit thema in te gaan.
Kasjeskooplui
Onder de vele zilversmeden die in de achttiende
en negentiende eeuw Zeeland tot hun werk
gebied hadden, bestond een fikse rivaliteit. Om
klanten te zoeken gingen zilversmeden vaak
zelf de boer op, maar ze hielden hun reisbestem-
mingen uiterst geheim voor hun concurrenten.
Familie of geen familie, ze vertelden bij de koffie
op zondag niet waar ze 's maandags met hun
producten naar toe zouden gaan. Ze maakten
onder andere gebruik van de diensten van mars
kramers (in Zeeland 'kasjeskooplui' genoemd),
die belangrijke schakels waren tussen klant en
zilversmid. Door de veelheid van ambachtslui was
er een enorme variëteit in stijlen ontstaan en
waren er voor ieders smaak wel zilveren sieraden,
gebruiksvoorwerpen of bijbelsloten te leveren.
Intussen ontstond er echter bij verstandige zilver
