Ook tijdens de Franse overheersing van 1794 tot
1813 speelde Philippine geen rol van betekenis.
De inundatietactiek werkte van geen kanten en
werd als verouderd afgeschaft, dit ondanks het
feit dat er in 1787/9 nog enkele zogenaamde
inundatiesluizen waren gebouwd, één benoorden
Hulst, de Steenen Beer, en één bij de Zwarten-
hoek.9 Na de Franse tijd was er geen enkele
belemmering meer om de langzaam dichtslib
bende Braakman te bedijken.
Besluit
Bekijken we nu het strategisch belang van
Philippine tussen 1583/8 en 1813, dan blijkt de
plaats hooguit in een keten van verdedigings
werken en in de inundatielinie van belang te
zijn geweest. Tevens beschermde het bolwerk de
Staatse vaart op Axel.
In feite hebben we hier ook de verklaring waarom
Philippine niet is kunnen uitgroeien tot een
centrum met stedelijke allures. Aan de oostzijde
lag een plaats waarlangs drukke scheepvaart naar
Gent ging en die na 1850 kon uitgroeien tot
een industriecentrum, juist vanwege die prima
infrastructuur. Iets verder naar het noorden nam
Terneuzen die positie juist op de plaats waar het
Kanaal van Gent naar Terneuzen in de Wester-
schelde uitkwam. Tot de bedijking van de Braak
manpolder in 1952 restte er voor Philippine
weinig meer dan zijn reputatie opbouwen als
vissershaven met de huidige culinaire erfenis.
Bovendien bleef het tot genoemd jaar samen met
Axel de belangrijke oostwest-as in het wegennet
van Zeeuws-Vlaanderen vormen. Het feit dat
Philippine Nederlands is geworden, is terug te
voeren op de bescherming van de Staatse
scheepvaart langs de Braakman in oostelijke
richting. Een Nederlands Philippine was daartoe
toereikend, er bestond dan ook geen behoefte
om Boekhoute of Assenede te veroveren, wel
Sas van Gent vanwege genoemd strategisch en
economisch belang.
Is dit nu alles over Philippine? Nee, gelukkig niet.
Het verleden van Philippine leeft tot op de
dag van vandaag voort in de resten van zijn
verdedigingswerken. Belangrijke resten die als
cultureel erfgoed hoog worden gewaardeerd,
dienen daarom op een passende wijze behouden
te worden om de herinnering aan het vroegere
strategische belang van Philippine een nieuwe
toekomst te geven.
Noten
1 Dit artikel is de aanpassing van een op 16 april 2005
te Philippine gehouden voordracht in het kader van de
viering van het 500-jarige bestaan.
2 Zowel Nicasius Claissone als Andries Andries behoorden
tot de elite uit die tijd. Claissone begon als ontvanger
van de dijken in de Vier Ambachten, werkte zich op tot in
de raad van Vlaanderen om te eindigen in de Raad van
Financiën te Brussel. Hij was een groot dijkexpert uit de
eerste helft van de zestiende eeuw. Andries Andries was
jarenlang ontvanger van de moeren in Vlaanderen en
bekleedde eveneens functies in Zeeland. Ook hij was zeer
vertrouwd met dijkzaken.
3 Jeronymus Lauwereyn was een groot financieel deskun
dige in het graafschap Vlaanderen, die rond 1500 vele
ontvangerschappen bekleedde. Het daarmee verdiende
geld werd onder meer in bedijkingen geïnvesteerd. Naar
hem is het dorp Sint-Laureins vernoemd.
4 Archives Départementales du Nord (Frankrijk, Lille), Série B,
nr. 1612, fol. 274vo-276vo. Vgl. J. C. Cornells, Stad en
Land van Philippine in de historie 1505-1980. Hoek 1981
(2), 8-10.
5 A.MJ. de Kraker, Landschap uit balans. De invloed van de
natuur, de economie en de politiek op de ontwikkeling van
het landschap in de Vier Ambachten en het Land van
Saeftinghe tussen 1488 en 1609. Utrecht 1997.
6 A.MJ. de Kraker, 'De woelingen der Watergeuzen in het
Vlaamse kustgebied. Een onderzoek naar hun acties in de
Vier Ambachten en de gevolgen daarvan tussen 1572 en
1576', in: Jaarboek Oudheidkundige Kring 'De Vier
Ambachten' 1980-81, 65-187.
7 S. Groenveld, "'Een doore geopent". Noord-Nederlandse
tijdgenoten over de positie en de verovering van Sluis,
1604', in: Archief. Mededelingen van het Koninklijk
Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen 2004, 5-49.
Vgl. ook: Werner Thomas, 'De val van het Nieuwe Troje',
in: Werner Thomas (red.), De val van het Nieuwe Troje.
Het beleg van Oostende, 1601-1604. Leuven/Oostende
2004, 7-21
8 Nationaal Archief (Den Haag), Raad van State, verbalen
bezendingen Staats-Vlaanderen, jaar 1636.
9 Adrie de Kraker, 'Zeeuws-Vlaanderen als strategisch
manipuleerbaar landschap', in: NEHA-Jaarboek 2002,
32-49.
102
Philippine
