alleen Santiago de Compostela, Rome of Bari,
maar ook naar 'oultre mer': Acco, Bethlehem en
Jeruzalem. Enkele van de bekendsten kennen we
bij naam. Van net buiten de streek kwam bijvoor
beeld ridder Jan van Massene, heer van Axel. Hij
stak voor de ogen van de Bourgondische hertog
Jan zonder Vrees (1405-1419) iemand neer en
maakte vanuit Sluis als 'zoendinc' (boetedoening)
een reis naar Palestina 'tot lafenis van de ziel van
de vermoorde'.'4
In september 1428 volgde bodewijk van Moerkerke,
heer van Praet, zijn voorbeeld.15 Jan Taccoen van
Zillebeke reisde eveneens naar Sluis, alwaar hij op
21 maart 1514 afmeerde. Op 12 september kwam
hij in Syrië aan en reisde vervolgens door naar
het Heilige band. Precies een jaar na zijn vertrek
was hij op 1 5 maart 1 51 5 weer terug in Vlaan
deren. Tijdens zijn reis hield hij een dagboek bij,
waarvan een Franse vertaling bewaard is gebleven.16
Jan de Baenst lil, notabele van Cadzand 1485) en
raadsheer van de Bourgondische hertogen Filips
de Goede en Karei de Stoute, behoort tot een
ander type Jeruzalemgangers. Hij maakte volgens
de Zeeuwse kroniekschrijver Smallegange drie
keer een reis naar het oosten, zelfs tot op hoge
leeftijd. De Baensts reizen hadden niet alleen een
religieuze, maar ook een politiek-diplomatieke
achtergrond. Dat had te maken met de politieke
situatie in het Midden-Oosten en het kruis-
tochtideaal van de Bourgondische vorsten die
hij diende: ln de veertiende en vijftiende eeuw
werd het Midden-Oosten gedomineerd door
twee grootmachten: de Mammeloeken in Egypte,
Palestina en Syrië en de Turkse Osmanen in
Klein-Azië en op de Balkan. Beide landen be
twistten elkaar de hegemonie in het oostelijke
deel van het Middellandse Zeegebied en de
bevant.
Op het einde van de veertiende eeuw bedreigden
de Turken Hongarije en de overgebleven resten
van het sterk verzwakte Byzantijnse rijk. In 1396
kwam het naar aanleiding daarvan tot een van
de laatste grote kruistochten: 30.000 soldaten
uit West-en Midden-Europa, waaronder veel
edelen, onder bevel van de latere, hierboven reeds
genoemde Bourgondische hertog Jan zonder
Vrees. Hun verpletterende nederlaag bij Nikopolis
tegen de superieure Turken was een harde les
in Realpolitik en van deze klap is het kruistocht -
ideaal in wezen nooit meer hersteld. Slechts
enkele van de meer romantisch ingestelde West-
Europese vorsten lieten zich van tijd tot tijd nog
verleiden tot kruistochtplannen.
Van hen was Filips de Goede de belangrijkste.
Geboren in 'het jaar van Nikopolis' heeft hij
zijn hele leven met de gedachte gespeeld om
een nieuwe grote kruistocht naar het oosten te
leiden. Regelmatig steunde hij kleinere anti-
islamitische initiatieven. Prestigeoverwegingen
en wraak op de smadelijke nederlaag van 1396
wogen daarbij minstens even zwaar, zo niet
zwaarder dan religieuze motieven. Regelmatig
werden verkenners naar het oosten gezonden.
Zij moesten hun ogen en oren goed de kost
geven, nuttige contacten leggen en na hun reis
verslag uitbrengen van hun bevindingen. De
Baenst in, kleinzoon van de in Sluis geboren,
maar Bruggeling geworden Jan de Baenst 1
(t 1440) was een van hen. Op een van zijn reizen
deed hij ook het beroemde klooster 'Sinte
Catharine des Bergs Sina' aan. Volgens Smalle
gange vroeg en kreeg de heer van Cadzand op
elke reis audiëntie van 'Solyman Otthoman, Turks
keiser'. De laatste mededeling pleit niet voor
Smalleganges geloofwaardigheid, Soleiman 'de
Grote' regeerde namelijk een halve eeuw na De
Baenst; indien deze het hof in Istanbul bezocht
heeft ging het waarschijnlijk om ontmoetingen
met de sultans Moerad of Ahmed. Na zijn terug
keer heeft De Baenst het Bourgondische hof
uitvoerig gerapporteerd over de politiek-militaire
situatie in het oosten en de verhouding tot beide
islamitische rijken. Hoe betrouwbaar de tekst van
Smallegange verder is, is niet zeker. Niettemin
past De Baensts reis binnen een voor zijn tijd
gangbaar patroon.17
Figuur 4.
Pelgrims op de weg naar het graf van cle H. Catharina op de
berg" Sinaï, handschrift 1410-1412 (uit: F. van Hemelrijck,
Kruis en wassende maan, Leuven, 1984, p. 219).
84
Oude relaties
