Genootschapsverzamelingen
Een prent voor een goed doel
14.3
Voor geïnteresseerden in de geschiedenis van Zee
land, is de historisch-topografische verzameling
Zelandia lllustrata een vanzelfsprekend gegeven,
zeker nu sinds 1998 beeldmateriaal uit deze
verzameling verschijnt in de jaaragenda van het
Zeeuws Genootschap. De agenda voor 2002 gaf
mij indertijd een schok, want bij week 49 stond
een prent afgedrukt die ik van huis uit kende,
een prent over Walcheren in oktober 1944.
Volgens het bijschrift was het een houtsnede
die circa 1944 was gemaakt door Johan Melse
(Goes 1887-Goes 1968). Die naam zei mij
toen niets, maar ik wist wel iets wat de agenda
niet vermeldde, namelijk dat de houtsnede was
uitgegeven door J.A. Weststrate te Wemeldinge.
Die uitgever was mijn vader, die prent heeft
altijd keurig ingelijst bij ons thuis aan de muur
gehangen en in een grote map bewaarden mijn
ouders nog een paar losse exemplaren. Tegelijk
besefte ik dat ik niets wist over die prent zelf
en over de achtergronden van de uitgave. Wat
is het voor een prent, wat staat er op, waarom
werd hij gemaakt, welk doel had men er mee
voor ogen? Op die vragen probeert dit artikel
een antwoord te geven.
De Zelandia lllustrata noemt deze prent een hout
snede met de titel De inundatie van Walcheren
en dateert hem ca. 1944. Op die omschrijving
valt wel iets af te dingen. Ten eerste is het geen
houtsnede, maar een linosnede.' In de tweede
plaats gaf Melse zelf deze lino een wat andere
titel, namelijk Symbolische voorstelling van het
gebeurde op Walcheren, October I944.2 De
datering van de prent is preciezer aan te geven,
namelijk tussen half oktober 1944 en half mei
1945. De geallieerde bombardementen van de
Walcherse dijken vonden immers bij Westkapelle
plaats op 3, 17 en 19 oktober en bij Veere en ter
weerszijden van Vlissingen op 7 en 11 oktober.
De einddatum van half mei 1945 komt later in
dit artikel ter sprake.
Waarom noemde Melse dit een Symbolische voor
stelling? De prent toont een landschap met een
suggestie van grote afstanden. Hoog boven in
het midden zien we zes vliegtuigen die bommen
afwerpen; de sterretjes zijn ongetwijfeld bedoeld
Thijs Weststrate
is Neerlandicus en boekhistoricus.
Na een loopbaan in het onderwijs doet hij nu
als ambteloos burger onderzoek naar
drukkers en boekverkopers in Zeeland
tussen 1580 en 1700.
als de ontploffingen van ammunitie van lucht
afweergeschut. Op de horizon zijn drie bominsla
gen zichtbaar met een daarbij horende rookont
wikkeling. Het middendeel toont een geïnun
deerd landschap met een boerderij en een groep
huizen die bijna tot aan de dakgoot in het water
staat. Ook zien we vanuit de gesuggereerde
diepte roeiboten op verschillende afstanden op
weg naar droog gebied, het gedeelte vooraan in
de prent. 'Droog' is overigens niet synoniem
met 'veilig', want van het brandende huis links
vooraan is alleen een halve muur en een bran
dende deur overgebleven. Het gezin dat vooraan
links het beeld lijkt uit te lopen, vlucht met
alleen maar twee koffers en met de huisgeit
berooid weg.
Het is duidelijk dat de prent als geheel geen realisti
sche weergave is van één moment, maar naar
mijn mening sloot Melse hier aan bij de traditie
van de 'historieprent'. Kenmerkend voor deze
prenten is dat ze een belangrijke historische
gebeurtenis in beeld brengen, waarbij dan het
doel verschillend kan zijn. Zo'n prent kon in de
zestiende of zeventiende eeuw bedoeld zijn als
nieuwsprent bij een actueel voorval, of hij was
bedoeld als illustratie achteraf, wanneer die ge
beurtenis al meer 'historie' was geworden. Bij die
laatste categorie kan soms ook meespelen dat
zo'n uitgave het karakter van 'memorieprent'3
krijgt, waarbij hij niet alleen een beeld is van
het historische voorval, maar ook een vorm van
herdenking van die gebeurtenis. Een tweede
belangrijk kenmerk van historieprenten is dat zij
in hun voorstelling vaak verschillende deelgebeur-
tenissen in één beeld weergeven, ook wanneer
die op verschillende momenten plaats vonden.
Dat gebeurt ook op de prent van Melse. Het
begin van de gebeurtenissen, in de achtergrond
van de prent, is het bombardement van de dijken
van Walcheren door de geallieerden. Terwijl het
bombardement nog bezig is, is op de prent de
inundatie al een feit en zelfs de evacuatie is
al begonnen. Dat klopt niet met de historische
tijdsvolgorde, maar dat was ook niet de be
doeling. De prent wil juist een samenvatting
geven van het verhaal van 'Walcheren, October
1944' en niet een beeld van een specifiek
Genootschapsverzamel i ngen
103
