De kaarten die we tot nu toe besproken hebben, zien
er allemaal anders uit. Zeeland gaat nu eens met
West-Brabant mee, dan weer met Vlaanderen.
De ene keer heeft heel of bijna heel Zeeland
hetzelfde woord, de andere keer sluit Zeeuws-
Vlaanderen aan bij Oost-Vlaanderen en de rest bij
Brabant. Elke woord heeft zijn eigen grenzen,
blijkbaar. Dat is anders bij de volgende kaarten.
Die vertonen een patroon dat we bij meerdere
kaarten aantreffen. Mijn eerste voorbeeld is de
Oost-Vlaamse benaming voor de schommel, bijs,
die ook in het oostelijk deel van Zeeuws-Vlaan-
deren voorkomt, het Land van Hulst, dus. Het
kaartbeeld op kaart 7 'schommel' maakt duidelijk
dat bijs een jonger woord is, dat zich opgedron
gen heeft ten koste van router. Bijs is afgeleid
van het werkwoord bijzen dat 'wild rondlopen'
betekent. Het woord touter is van het werkwoord
louteren dat 'waggelen, heen en weer bewegen'
betekent. Het West-Vlaamse renne hangt samen
met rennen 'hard lopen'. Alle drie de woorden
zijn dus afgeleid van werkwoorden die een
bepaald soort beweging uitdrukken.
Waarom dat bijs zo'n succes gehad heeft? Misschien
was het een nieuw type schommel, met een
plankje bijvoorbeeld terwijl dat touter bijvoor
beeld alleen maar een touw was. Of het was een
woord dat in de hogere kringen of in de grote
stad gebruikt werd. Er is namelijk altijd een
externe factor nodig wil een woord succes heb
ben. Een taalgemeenschap neemt nooit iets over
als er geen belang of voordeel mee gemoeid is:
het is gemakkelijk, het heeft prestige of het
betreft de naam van een nieuw voorwerp of
uitvinding.
Bepalend voor de interpretatie van de kaart 7,
'schommel', is wat we zien in Oost-Zeeuws
Vlaanderen. Daar loopt de grens tussen Axel en
Hulst en dat betekent dat het woord bijs in
dat gebied aangeland is na 1600, zeg ik maar
voor het gemak, toen de twee plaatsen daar
gescheiden waren door een militaire annex
politieke grens.
Op de volgende, kaart 8 'schaduw', zien we hetzelfde
patroon: een groot gebied met het Germaanse
woord schaduw en een opdringende vorm van
het Romaanse woord lommereen combinatie
van het lidwoord en het substantief ombre.
Een Frans woord uit een heel andere tijd dan
kachel en frense van hierboven. Lommer is
vanuit Brabant gekomen, toen dat gewest de
toon aangaf, al dan niet met het Frans als voer
taal of minstens als boventaal. We zien het ook
weer aan de situatie in oostelijk Zeeuws-Vlaan-
deren: Hulst heeft lommer, Axel niet.
Taalkundigen en dan in het bijzonder dialectologen
hebben de ervaring dat staatsgrenzen geen
grote rol spelen op het niveau van de dialecten.
Wie een wandeltocht zou maken van Enschede
naar Munster en luistert naar de dialecten die
er gesproken worden, zal niets merken van een
grens tussen Nederland en Duitsland. Aan weers
kanten van de grens klinken de dialecten eender.
Dat is in Zeeuws-Vlaanderen ook het geval.
Cadzand en Heist bijvoorbeeld liggen vlak bij
elkaar, maar aan weerszijden van de taalgrens en
dat is ook zo bij Zelzate en Westdorpe. Toch
verschillen hun dialecten nauwelijks. Ikzelf ging
in Roosendaal op school waar ook jongens uit
Essen opzaten. Die praatten bijna eender als de
Roosendalers.
Maar heel iets anders is het als het gaat om moderne
woorden. Je zou zeggen: met al die moderne
communicatiemiddelen verdwijnen juist al die
8.'Schaduw'
/'"s\c=h
A. 1
j scha/
v"'l o ïrf m e r (t)
schauw(t)e
148
Zeeuws tussen Vlaams en Brabants
