PP®!
14.4
verschillen, maar kijk nu eens naar kaart 9,
'spijkerbroek'. Toch een heel modern begrip. De
oudste spijkerbroek in Nederland is daar pas in
de jaren vijftig gesignaleerd en ook in België
(Vlaanderen) is hij ongetwijfeld pas mét of na de
Tweede Wereldoorlog geïmporteerd. In Nederland
zegt iedereen spijkerbroekin Vlaanderen zegt
iedereen jeans of jeansbroek. En niet zomaar
Nederland tegenover Vlaanderen, maar heel pre
cies. De grens tussen de twee loopt exact parallel
aan de staatsgrens. Ze vallen samen.
Ontlenen is toch een vreemde zaak: ik hoor op de
Belgische tv allerlei uitdrukkingen die me bij
Nederlandse sprekers zo sterk opvallen en waar
ik me aan stoor: zeg maar, zeggen van, dan heb
ik zoiets van. Die worden dus grif overgenomen.
Waarom toch? Willen die Vlamingen zo graag
een eigen soort Nederlands en halen ze juist van
die irritante cliché-uitdrukkingen binnen, maar
een prachtig beeldend woord als spijkerbroek
dat willen ze niet. Onbegrijpelijk. En een gemiste
kans om de zogenaamde eenheid van het Neder
landse taalgebied te benadrukken, want met
spijkerbroek is Nederland het enige land ter
wereld dat voor dat kledingstuk een eigen woord
bedacht heeft, waarbij dat spijker natuurlijk
verwijst naar de spijkers die er bij de ouderwetse
spijkerbroek nog inzaten. Alle andere landen
hebben een Amerikaans woord of een woord dat
naar Amerika verwijst: jeans, texaci, farmer.
Er is iets nog veel gekkers aan de hand met spijker
broek. Kijk eens naar advertenties in Nederlandse
kranten en in Nederlandse winkeletalages. Alle
maal adverteren ze met jeans, je leest nooit iets
anders, maar zodra je de winkel binnenkomt,
zegt iedereen, klant én verkoper: spijkerbroek.
Het lijkt wel alsof het met de kledingindustrie te
maken heeft, want daar verkopen ze ook alleen
maar pantalons terwijl iedereen toch broek zegt,
en colberts die ik jasje noem. Ook de stomerij
doet daar aan mee.
De scherpe grens tussen jeans en spijkerbroek, pre
cies op de grens van Nederland en Vlaanderen,
vraagt om een verklaring. Ik zoek die in de
gebruikskringen van de twee woorden. De spij
kerbroek was aanvankelijk en is nog vooral een
kledingstuk voor jongeren, al zijn sommige oude
ren hem nog steeds niet ontgroeid. Jongeren
leren hun specifieke kledingstukken en de namen
ervoor kennen op school van hun klasgenoten.
En nu even terug naar West-Brabant. Scholieren
uit Roosendaal, wij dus, hadden zelden contact
met scholieren uit Essen, al liggen de twee
plaatsen hooguit 10 kilometer uit elkaar. Het is
net als met Axel en Hulst in het verleden. Geen
contact, dus ook geen ontlening van eikaars
woorden. Klinkt aannemelijk.
Maar kijk nu eens naar kaart 10, 'etensbord'. Het
noorden zegt bord, het zuiden zegt teiloor, en
ook hier ligt de scheidslijn bij de staatsgrens. Ook
al kan een mens daar al jaren zonder paspoort
moeiteloos overheen, woorden komen er niet
overheen. Bij het moderne spijkerbroek had ik
nog een soort verklaring, maar teiloor is - voor
zover ik weet - een oud woord, net als bord
trouwens en borden zijn er al zolang er mensen
zijn die eten, neem ik aan. Misschien is dit de
oplossing. Op de kaart 'etensbord' van de
Taalatlas van het Nederlands en het Fries is
te zien dat teiloor en varianten ook in delen van
Nederland voorkomt. In Groningen bijvoorbeeld,
als teller. In Overijssel als telder, in Limburg ook
als telder. Maar nergens in Noord- en Zuid-
Holland, Utrecht en Brabant. Dat wil zeggen dat
dat telloor/teller alleen aan de randen van ons
taalgebied voorkomt en dat bord het centrale
gedeelte inneemt. Dat is vanouds een situatie die
wijst op een vernieuwing vanuit het centrum,
waarbij het oude woord het langst bewaard blijft
aan de buitenkant van het taalgebied. Bovendien
komt in de huidige re/ler-gebieden in Nederland
het woord bord regelmatig voor, naast het oude
woord dus. Het lijkt er dus op dat teiloor, teller
en varianten vroeger de gewone woorden voor
'etensbord' geweest zijn, en dat bord een op-
Zeeuws tussen Vlaams en Brabants
149
