De derde persoon meervoud: zulder en ulder
De derde persoon enkelvoud: ie en zie of um en eur
Voor doininee Steketee was de zaak duidelijk.
Hij perste in zijn Idioticon voor Zuid-Beveland
(1912) de persoonlijke voornaamwoorden in een
strikt systeem. Zulder betekende 'zij' en ulder
'hun' of 'hen'. Dat was wél overzichtelijk, maar de
werkelijkheid was wellicht toch genuanceerder. Al
zeker een eeuw lang vervulde ulder op Walcheren
een onderwerpsfunctie naast zulder33 en dat dit
ook voor Zuid-Beveland gold, is zeer waarschijn
lijk. Hoe lag de verhouding tussen beide vormen?
Omstreeks 1930, zo deelt Dek ons mee, was het -
in zijn ogen - modernere zulder in Kruiningen
nog minder gebruikelijk dan ulder.3* Was zulder
inderdaad moderner? Het lijkt erop dat Dek zich
hierin vergist heeft. Veertig jaar eerder rappor
teerden zegslieden van Tholen (Sint-Annaland),
Noord-Beveland (Kats) en Walcheren (Koude-
kerke) uitsluitend zulder voor de derde persoon
meervoud.35 Was het dan minder gebruikelijk dan
ulderDat moge voor Kruiningen zo geweest
zijn, het gold zeker niet voor heel Zuid-Beveland.
Dat blijkt uit de enquêtes die in diezelfde tijd
in zestien Zuid-Bevelandse dorpen gehouden
werden. In negen dorpen bevatten de antwoor
den uitsluitend zulderin vijf beide vormen en
slechts voor de stad Goes werd de variant ullie
opgetekend.36 Zulder had duidelijk de overhand.
Dat is ook te zien in de reeds eerder aangehaalde
vragenlijsten van 1942/1943 en 1964/1966
(Zie hierna bijlage i en n). Overigens nam zulder,
met nevenvorm zullie, in 1964 ook te Kruiningen
de eerste plaats in.37 Maar ulder is niet van het
toneel verdwenen. Op het einde van de eeuw
staan zulder en ulder broederlijk naast elkaar in
het Zuid-Bevelandse regioboek en bij eenzelfde
auteur vindt men soms beide zonder onderscheid
dooreen.38 De sterke gelijkenis van de twee woor
den zal de inwisselbaarheid allicht bevorderd
hebben.
Op de andere eilanden is de situatie in diezelfde
periode wisselend. Afgaand op de vermeldingen
in diverse regioboeken zou op Walcheren ulder
de meest gebruikte vorm zijn. Noord-Beveland
kende beide, evenals Schouwen-Duiveland.39 Voor
Tholen werd uitsluitend ullie genoemd. Samen
met het reeds vermelde wullie betreft het waar
schijnlijk ook hier, zoals in Goes en Zierikzee,
een 'stadse' variant.40
Figuur 1.
Foto van Jacob Smallegange.
Volgens het reeds vermelde Idioticon van 1912,
zouden de volle subjectvormen op Zuid-Beveland
alleen ie en zie luiden. Um (hem) en eur (haar)
worden daar uitsluitend voorgesteld als object
vormen. Gezien het bovenstaande hoeven wij
er niet aan te twijfelen dat de werkelijkheid zich
ook op dit punt niet aan een schema hield.
Omstreeks 1930 werd dat ook bevestigd. In
Kruiningen heeft um dan (ook officieel) een
plaats naast /e4' en de beste dialectschrijver van
zijn tijd, de schoolmeester van 's-Gravenpolder,
Daniël Polderman, gebruikte het regelmatig in
zijn veelgelezen boekjes. Misschien geeft de
dialectatlas uit die tijd de verhouding tussen ie
en um weer. In drie van de zestien Zuid-Beve
landse plaatsen wisselden ie en um elkaar als
onderwerpsvorm af; in de dertien overige plaats
en antwoordden de Zeeuwse sprekers uitsluitend
met ie.
Dat wil overigens nog niet zeggen dat um daar nooit
als subject gebruikt geweest zal zijn. Hoewel
Jacobus (Ko) Smallegange, een van de onder
vraagden uit Ellewoutsdijk, in 1927 consequent
ie liet noteren, vinden wij in de Zeeuwse verzen
die zijn zoon Jacob (zie fig. 1) in 1928/1930
maakte, ook af en toe um. Maar overwegend is
ook bij hem toch de vorm ie. Behalve als het
gaat om de Godsnaam. Dan schieten het alle
daagse ie en um in eerbied te kort en wordt
Hij ingeroepen.42 'Um raakt enigszins in onbruik',
weet Dek in 1942 te melden.43 De bandopnamen
154
Zeeuwse pronomina
