mechanisme kunnen we broers en zussen zien als
rivalen; in figuurlijke zin 'streden' ze met elkaar
om de schaarse hulpbronnen in het gezin. Op
welke manier werd 'de koek' dan tussen de ver
schillende kinderen verdeeld? Uit de literatuur
zijn verschillende varianten hekend van de wijze
waarop ouders taken en mogelijkheden verdeel
den tussen de verschillende kinderen. Men kan
bijvoorbeeld een voorkeur hebben voor zonen of
voor dochters. De geboortepositie kan, al dan
niet seksespecifiek, een rol spelen. Of men kan
allerlei mechanismen hanteren waarbij taken door
verschillende kinderen in een bepaalde volgorde
worden waargenomen. We zullen elk van deze
verdelingsprincipes kort de revue laten passeren.
Ouders konden ten eerste voorrang geven aan hun
zonen en hen meer mogelijkheden bieden dan
hun dochters." In veel gebieden waren de lonen
van mannen hoger, terwijl vrouwen na hun
huwelijk meestal stopten met werken. Dus kon
den zonen op lange termijn meer profiteren van
vervolgonderwijs. Een voorbeeld van een dergelij
ke preferentie voor zonen treffen we aan in som
mige ontwikkelingslanden, zoals de Filippijnen,
waar dochters het ouderlijk huis verlaten en gaan
werken als huishoudster. Met bet geld dat ze
naar huis sturen, wordt de opleiding van hun
broers bekostigd." Anderzijds konden ouders, op
basis van maatschappelijke normen omtrent
sekserollen, de belangen van hun dochters voor
laten gaan. Het burgerlijk ideaal van moeder en
huisvrouw wees vrouwen aan bet huishouden
toe; aan buitenshuis werken, ook voor het huwe
lijk, was een sociaal stigma verbonden.10 Ouders
gaven er daarom wellicht de voorkeur aan om
hun ongehuwde dochters thuis te houden en bun
jongvolwassen zonen de arbeidsmarkt te laten
betreden.
Ten tweede kan het zo geweest zijn dat ouders
beslissingen rond taaktoewijzing baseerden op de
geboortepositie van hun kinderen, al dan niet
voor zoons en dochters afzonderlijk. Dit zou
betekenen dat steeds het oudste kind als eerste
een bepaalde transitie doormaakte, bijvoorbeeld
intrede op de arbeidsmarkt, huwelijkssluiting etc.
Zowel economische als culturele factoren kunnen
aan dit principe ten grondslag hebben gelegen.
Oudere kinderen waren vaak meer eivaren dan
hun jongere broers en zussen en konden puur op
basis van hun leeftijd en ervaring hogere lonen
verwachten. Daarnaast dicteerden culturele nor
men in sommige gebieden dat de oudste dochter
moest trouwen vóór haar jongere zussen."
Anderzijds kan rangpositie ook op een heel ande
re manier een rol hebben gespeeld. De aanwezig
heid van veel kleine kinderen in het gezin kan de
kansen van een ouder kind op intrede op de
arbeidsmarkt en op huwelijkssluiting hebben ver
traagd. In veel gezinnen ging het dan om een
dochter die thuis bleef om te helpen in de huis
houding en met de verzorging van jongere broer
tjes en zusjes.
Ten slotte konden ouders taken ook tussen hun kin
deren uitwisselen, waarbij ze niet letten op ver
schillen in sekse of de geboortepositie van die
kinderen. Bijvoorbeeld in die gevallen waarbij
kinderen trouwden en het ouderlijke huis verlie
ten en bijgevolg niets meer bijdroegen aan het
gezinsbudget. Als reactie hierop konden ouders
een ander kind inzetten op de arbeidsmarkt, om
zo de gederfde inkomsten te compenseren.
Hetzelfde mechanisme kon wellicht ook een rol
spelen bij directe economische stress in het huis
houden, bijvoorbeeld na het overlijden van een
ouder, broer of zus. Anderzijds kon substitutie
ook op een andere manier gewerkt hebben,
namelijk in de zin dat broers en zussen mogelijk
heden voor elkaar schiepen. De aanwezigheid van
jongvolwassen broers in het gezin - die inkom
sten genereerden - kon bijvoorbeeld de kansen
op intrede op de arbeidsmarkt van hun zussen
verkleind hebben. Dergelijke substitutie zou ook
seksespecifiek, dus alleen tussen broers onderling
of tussen zussen onderling, kunnen plaatsvinden.
Bovenstaande verklaringen gaan uit van een indirecte
invloed van broers en zussen op eikaars leven.
Uiteindelijk zijn het namelijk de ouders die de
rollen en taken toewijzen. Een alternatieve ver
klaring richt zich meer op de horizontale banden
tussen broers en zussen zelf. Ook buiten de
invloed van hun ouders om, konden ze elkaar
voorzien van hulpbronnen, informatie en ervarin
gen waardoor bepaalde levensloopgebeurtenissen,
zoals betreden van de arbeidsmarkt en trouwen,
gemakkelijker en op een bepaalde wijze doorlo
pen werden. We kunnen broers en zussen dan
zien als helpers. Wat betreft migratie is dit meer
dan eens aangetoond. Onderlinge uitwisseling
van informatie over werkgevers en bestemmingen
zorgde voor een kettingmigratie van broers en
zussen.12 Ook in bet proces van huwelijkssluiting
kunnen broers en zussen, en hun partners, fami-
20
Migratie en huwelijkssluiting
