overeen met wat in onderzoek van Jan Kok op
basis van de Zeeuwse huwelijksakten gevonden
werd. Dat onderzoek wees ook uit dat de sociale
structuur in Zeeland in de periode tussen 1830
en 1940 nauwelijks veranderde.15
Alhoewel de Zeeuwse sterftecijfers in de negentiende
eeuw hoog waren, ging het vooral om kinder
sterfte.16 Zoals blijkt uit de tabel van figuur 2
woonde 89 procent van de meisjes op de leeftijd
van twaalf jaar nog in een compleet gezin, dat
wil zeggen met beide ouders. Een kleine vijf pro
cent had alleen een moeder tot haar beschikking
en een bijna even zo grote groep leefde samen
met een verweduwde vader. Slechts van een half
procent van de vrouwen waren beide ouders
overleden.
In de meeste huishoudens waren broers en zussen
talrijk. Figuur 3 geeft de aanwezigheid van broers
en zussen op twaalfjarige leeftijd van de perso
nen in de onderzoeksgroep. Gemiddeld hadden
deze vrouwen op hun twaalfde drie broers en
zusters. Slechts 7,4 procent van de vrouwen had
geen broers en zussen op deze leeftijd; 7,7 pro
cent slechts één broer of zus en 10 procent had
twee broers of zussen. Driekwart van de onder-
zoekspersonen leefde dus in een gezin met ten
minste drie broers en/of zussen. Enig kind zijn
betekende natuurlijk niet dat men altijd enig
kind was geweest of bleef. Broers en zussen kon
den om welke reden dan ook het ouderlijke huis
inmiddels verlaten hebben. Een jaar later kon er
weer een nieuw kind geboren zijn. Verder was
een vijfde van de meisjes op de leeftijd van
twaalf jaar de oudste en een vierde van hen was
de jongste in het gezin. Ruim een tiende van de
meisjes woonde in zeer grote gezinnen; ze had
den op twaalfjarige leeftijd al meer dan drie
oudere én meer dan drie jongere broers en
zussen.
Zeeuwse vrouwen: migratie en huwelijkssluiting
In het West-Europese huwelijkssysteem gingen
huwelijkssluiting en migratie vaak hand in hand.
Na de bruiloft, die meestal in de woonplaats van
de ouders van de bruid plaatsvond, bleven jong
gehuwde stellen niet lang bij hun ouders. Men
vertrok om op een andere plaats een nieuw huis
houden te stichten. In Zeeland was het huwelijk
bijna algemeen: 98 procent van alle vrouwen
huwden. Dit stond in sterk contrast tot andere
Figuur 4.
Timing van huwelijkssluiting van Zeeuws vrouwen (Kaplan
Meier survival curve). Bron: hsn release mfz.02/mfz.03.
Toelichting: De Kaplan Meier functie schat op basis van de
kenmerken van individuen hoeveel procent van de vrouwen
uiteindelijk gehuwd zullen zijn ook al hebben sommigen
gecensureerde levenslopen (bijv. degenen die na 1940 huwen
en waarvan geen huwelijksakten zijn verzameld of vrouwen
die om andere redenen niet verder konden worden gevolgd).
Leeftijd
Europese regio's waar soms bijna 20 procent van
alle vrouwen ongehuwd bleef. De huwelijksleef
tijd van Zeeuwse vrouwen was, ook in Europees
perspectief, relatief laag. We constateren in
figuur 4 dat op 26-jarige leeftijd al bijna 60 pro
cent van de Zeeuwse vrouwen gehuwd was. Voor
haar 30ste verjaardag was 80 procent voorzien
van een echtgenoot. Opvallend is dat het reste
rende deel er uiteindelijk ook nog grotendeels in
slaagde om aan de man te komen. Sommigen
trouwden zelfs als ze de zestig al lang gepasseerd
waren. Misschien ging het bij deze 'oudere bruid
jes' om huishoudsters die met hun (voormalige)
werkgevers in het huwelijksbootje stapten.
De huwelijkssluiting markeerde de overgang naar de
volwassenheid. Het was hét moment waarop men
het ouderlijk huis verliet en een eigen huishou
den opzette. Veel jongeren verlieten echter al
lang voor ze hun volwassenheid bereikten het
ouderlijk huis. Ze migreerden om te gaan werken,
als knecht, leerling, gezel of dienstbode.17 Van
alle Zeeuwse vrouwen verliet ruim veertig procent
voor het trouwen het ouderlijk huis om te gaan
werken.13 De meeste vrouwen werden boerenmeid
of dienstbode (bijna 90 procent).19
Op welke leeftijd vertrokken deze jonge vrouwen dan
van huis en haard? In figuur 5 zien we dat de
meeste vrouwen tussen hun 14de en 23ste jaar
het ouderlijk huis verlieten. Na het afronden van
de lagere school op ongeveer twaalfjarige leeftijd
werden meisjes vaak nog enkele jaren thuis
22
Migratie en huwelijkssluiting
