De verklaring hiervoor is te vinden in de ontwikkeling
van de huishoudelijke diensten aan het einde van
de negentiende en het begin van de twintigste
eeuw. Niet alleen regionaal bestond er een grote
vraag naar dienstmeisjes; na 1880 nam vooral de
vraag naar dienstbodes in de grootstedelijke mid
denklasse vliegensvlug toe. Het achterblijven van
de industrialisatie in Nederland zorgde er voor
dat er naast het dienstbodeberoep weinig andere
arbeidsmogelijkheden open stonden voor onge
huwde vrouwen. Zussen - die elkaar van het
platteland naar de steden, van de ene werkgever
naar de andere leidden - kunnen worden gezien
als de motor van dit bloeiend dienstbode-insti
tuut. Bezien binnen deze context is het niet
vreemd te constateren dat met betrekking tot de
intrafamiliale taakverdeling en distributie, zussen,
en niet broers en zussen, elkaar vervingen.
Deze bijdrage richtte zich op transities tijdens de
jongvolwassenheid van Zeeuwse vrouwen. Het
spreekt voor zich dat in toekomstig onderzoek
ook de levenslopen van mannen betrokken moe
ten worden. In deze bijdrage constateerden we
dat broers en zusters elkaar tijdens de jongvolwas
senheid hoofdzakelijk indirect beïnvloedden, via
de toewijzing door de ouders van taken aan ver
schillende kinderen. Maar in hoeverre speelden
broers en zussen nog een rol in eikaars leven
wanneer iedereen het ouderlijk huis verlaten had
en zelfs na het overlijden van beide ouders?
Nadere studie zal het belang van de nabijheid en
de potentiële hulp van broers en zussen voor
belangrijke momenten later in de levensloop, zoals
bijvoorbeeld het krijgen van kinderen, gezinsmi
gratie en sterftekansen, moeten aantonen.
Noten
1 Deze bijdrage kwam tot stand binnen het door de
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk
Onderzoek (nwo) gefinancierde project 'Siblings and the
Life Course: Mutual Relations, Diversity and
Interdependence among Brothers and Sisters in The
Netherlands, 1860-1940' (subsidienummer 016044010).
2 Slager, K., Sakke de zee-ratte en andere Zeeuwse jeugdher
inneringen uit het begin van de eeuw. Goes 1997, p. 28.
3 Van Setten, H. van, In de schoot van het gezin. Opvoeding
in Nederlandse gezinnen in de twintigste eeuw. Nijmegen
1986, p. 26.
4 In Zeeland vonden tussen 1875 en 1880 385 geboorten
per 1000 gehuwde vrouwen in de leeftijd van 15-45 jaar
plaats. Zie: Damsma, D., Familieband. Geschiedenis van het
gezin in Nederland. Utrecht/Antwerpen 1999, p. 122.
5 Davidoff, L., 'Where the Stranger Begins: The Question of
Siblings in Historical Analysis'. In: Worlds Between:
Historical Perspectives on gender and Class. Cambridge
1995, pp. 206-226, aldaar p. 209.
6 Barrera-Gonzalez, A., 'Eldest and younger siblings in a
stem-family system: the case of rural Catalonia'.
Continuity and Change 7 (1992), p. 335-355. Dribe, M.,
Leaving Home in a Peasant Society. Economic Fluctuations,
Household Dynamics and Youth Migration in Southern
Sweden, 1824-1866. Södertalje 2001. Adams, J.W. en A.B.
Kasakoff, 'The farm family economy in the American
North, 1775-1875: an exploration of sibling differences'.
Continuity and Change 7 (1992), p. 357-375. Wall, R.,
'Marriage, Residence and Occupational Choices of
Senior and Junior Siblings in the English Past'. The History
of the Family. An International Quarterly 1 (1996), pp.
259-271.
7 Historische Steekproef Nederlandse bevolking (hsn).
Dataset project Geographic and Social Mobility of Female
Domestic Servants in Zeeland, 1850-1950 (mfz), release
mfz.02/mfz. 03.
8 Zie noot 5, p. 210. Sassier, S., 'Trade-Offs in the Family:
Sibling Effects on Daughters' Activities in 1910'.
Demography 32 (1995), pp. 557-575, aldaar p. 559.
9 Camacho, A.Z.V., 'Family, Child Labor and Migration. Child
Domestic Workers in Metro Manila'. Childhood 6 (1999),
pp. 57-73.
10 Sassier (noot 8), p. 559.
11 Rheubottom, D. B., "'Sisters First": Betrothal Order and
Age at Marriage in Fifteenth-Century Ragusa'. Journal of
Family History 13/4 (1988), pp. 359-376.
12 Hareven, T.K., (2000). Families, history, and social change.
Life-course Et cross-cultural perspectives. Boulder 2000.
Rosental, P-A., Les sentiers invisibles. Espace, families et
migrations dans la France du 19' siècle. Parijs 1999.
Janssens, A., Family and social change. The household as a
process in an industrialising community, Tilburg 1840-
1920. Cambridge 1993.
13 Sabean, D.W., Kinship in Neckarhausen, 1700-1870.
Cambridge 1998, p. 175. Segalen, M. en P. Richard,
'Marrying Kinsmen in Pays Bigouden Sud, Brittany'.
Journal of Family History 11 (1986), pp. 109-130.
14 Voor een uitgebreide beschrijving van dit onderzoek zie:
Bras, H., Zeeuwse meiden. Dienen in de levensloop van
vrouwen, 1850-1940. Amsterdam 2002.
15 Kok, J. "'Vrijt daar je zijt"; Huwelijk en partnerkeuze in
Zeeland tussen 1830 en 1950'. Zeeland. Themanummer
Migratie en huwelijkssluiting
29
