Zondags zilver in Zeeland
Bernard van Noordwijk
Op 14 augustus 1735 overleed in Axel Adriaentje
Backers "zacht en kalm". Ze liet enkele siervoor
werpen na. Van haar bezittingen werd destijds een
boedellijst opgesteld, waarop onder andere twee
ringen, een kralentour en een bijbeltje met twee
"silvere knipjes" voorkwamen. Het kerkboek was
kennelijk deel van haar zondagse dracht geweest
en werd, gelukkig, na haar dood niet weggedaan,
maar vermaakt aan de nabestaanden. Het is lange
tijd, zeg maar vanaf de tweede helft van de zeven
tiende eeuw, ook in Zeeland gewoonte geweest
om kerkboekjes te voorzien van zilveren sluitwerk.
Oorspronkelijk had dit de functie van het bij elkaar
houden van de platten als het boek werd dichtge
daan en het beschermde de inhoud tegen beschadi
ging, weersinvloeden en ongedierte. Later dienden
de zilveren hemelsleutels, zoals bijbelsloten werden
genoemd, uitsluitend voor de sier.
Zilver op het boek
Zilveren sloten en beslag' werden soms aange
bracht op albums, opschrijfboekjes en almanakken,
maar meestal op boekjes met religieuze inhoud.
Deze werden meegenomen naar godsdienstoefe
ningen en werden eveneens thuis gebruikt voor
persoonlijke devotie. In vrijwel alle denominaties
kwamen dergelijke boekjes op zakformaat (octavo)
voor, vaak herkenbaar aan de specifieke ornamen
tiek van het zilverwerk. Veel protestantse bijbel
tjes en psalmboekjes hadden zilveren sloten met
afbeeldingen van Mozes en Aiiron, aangevuld met
voorstellingen van de vier evangelisten. Kleine
rooms-katholieke missalen en brevieren konden
voorzien zijn van zilveren crucifixen, kruisjes
of putti. Joodse gebedsboekjes werden versierd
met zilverwerk, waarop een davidschild of een
menorah voorkwam.Lang' niet altijd was echter
aan de buitenkant te zien tot welke traditie het
boekje behoorde. Veelal was het design neutraal
en kregen boeksloten en hoekbeslag ornamentele,
florale of symbolische decors.
Gerekend vanaf het midden van de zeven
tiende eeuw, toen boekjes met zilverwerk meer
en meer in zwang kwamen, tot aan het einde van
de negentiende eeuw volgde de vormentaal van
sloten en beslag' de gangbare stijlperiodes, van
elegant rococo, rechtlijnig empire tot vloeiend
biedermeier. Het eenvoudige strakke boekslot werd
gevolgd door levendig barok-sluitwerk, dat weer
Enkele boekjes uit de colleetie-Van Noordwijk.
122
Zondags zilver
