CARNEGIE INSTITUTION OF WASHINGTON
MOUNT WILSON SOLAR OBSERVATORY
PAS A O ENA,CALIFORNIA
Briefhoofd van de Mount Wilson Observatory in Californië, 1916 waar Jan van der Bilt werkzaam was. The Huntington Library. San
Marino, California, VS.
belangrijk om te vermelden dat in een tijdperk
waarin gyrokompassen, radiopeilapparatuur en
computers niet bestonden, navigeren op zee een
tamelijk ingewikkeld vak was. Het instrumenta
rium bestond uit een magnetisch kompas, verre
kijker en sextant. Plaatsbepaling geschiedde met
het 'schieten' van sterren (met een sextant). Ook
een nauwkeurig uurwerk was een vereiste. Ster
ren waren niet altijd zichtbaar en een schip kon
in een storm flink rollen en stampen, waardoor
navigatie op zee niet altijd eenvoudig was. Men
Dr. J. van der Biltprijs
Jan van der Bilt was voorzitter van de Neder-
landsche Vereeniging voor Weer- en Sterren
kunde van 1934 tot 1944, een periode van
bloei na financieel moeilijke tijden. Hij werd
op 26 februari 1944 gehuldigd, en benoemd tot
erelid. Hoogtepunt was de instelling van
een fonds uit bijdragen van de leden voor toe
kenning van prijzen aan verdienstelijke leden.
Arie Mak (erelid, ontving de Van der Biltprijs
1950) schonk bij overlijden in 2007 de
KNVWS een legaat van 1000 euro. Het bestuur
voegde dit toe aan het Van der Biltfonds om
het blijvend ten goede te laten komen aan
actieve leden. De procedure voor toekenning
ligt vast in een besluit van de Verenigings
raad.
De Dr. J. van der Biltprijs kan worden toege
kend aan een lid of meerdere leden dat/die als
amateur:
a. een verdienstelijk weer- of sterrenkundig
onderzoek heeft/hebben verricht; of
b. een wetenschappelijk bruikbare reeks
waarnemingen heeft/hebben voltooid; of
c. in bijzondere mate heeft/hebben bijgedra
gen tot Hemel en Dampkring, later Zenit
(het in de statuten bedoelde tijdschrift).
kon niet genoeg kennis hebben van de sterrenhe
mel.
Na zijn huwelijk in 1903 gaf Jan van der Bilt
zijn loopbaan als zeeofficier op. Hij legde in dat
jaar het staatsexamen af en studeerde van 1903
tot 1911 wis-, natuur- en sterrenkunde aan de
Utrechtse universiteit. Van der Bilt kreeg met
Petronelle Marguerite Vernée één dochter. In
1918 vond een echtscheiding plaats en negen jaar
later hertrouwde hij. Dit huwelijk bleef kinder
loos.
Op 7 april 1916 promoveerde J. van der Bilt
cum laude bij A.A. Nijland op de dissertatie The
variable stars R Sagittae, V Vulpeculae, RV Tauri.
Part I. An analysis of the light-curve of RV Tauri,
gepubliceerd in de Recherches astronomiques de
Tobservatoire d'Utrecht. Nijland zelf was in 1896
cum laude gepromoveerd op een wiskundig
onderwerp en in 1897 ook cum laude op een ster
renkundig onderwerp. Van der Bilt noemde zijn
leermeester "den meest productieven visueelen
waarnemer van zijn tijd". Na zijn promotie bracht
Van der Bilt enige maanden door op het Mount
Wilson Solar Observatory onder de heldere hemel
in het zonnige Pasadena bij Los Angeles in Cali
fornië. Dit observatorium was in 1904 gesticht
door George Ellery Hale en zou de thuisbasis wor
den voor beroemdheden als Edwin Powell Hubble
(1889-1953).
Op 6 april 1917 verklaarden de Verenigde Sta
ten de oorlog aan Duitsland. Wegens het gevaar
van de Duitse onderzeeboten op de Atlantische
Oceaan kon Van der Bilt niet naar Nederland
terugkeren. Hij doceerde toen een korte tijd - nog
in 1917 - aan het Vassar College, een meisjescol
lege in Poughkeepsie, New York. Terug in Neder
land kreeg Jan van der Bilt in 1920 de persoon
lijke titel van lector in de praktische sterrenkunde
aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Op 1 september
1939 legde hij zijn werk als observator en lector
in Utrecht neer, na zich bijna 38 jaar geheel te
152
Gebroeders Van der Bilt
