Het echtpaar Jan Vermet (1846-1903) en Prijntje Nijsse (1851-1930) uit 's-Heer
Arendskerke, Zuid-Beveland, ca. 1880. Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank nrs.
129306 en 129309.
heel Nederland in 1880 meer huwelijken werden
gesloten dan in het tweede kwart van de negen
tiende eeuw en wel door jonger en "vermoedelijk
ook meer" trouwen in de arbeidersstand. Vooral
vanaf 1860 en nog meer vanaf 1870 trouwden de
arbeidersjonger. Het is een van de uitgangspun
ten van Hofstee's bekende theorie van de demo
grafische transitie: arbeiders raakten los van het
traditionele agrarisch-ambachtelijke patroon van
terughoudendheid om te huwen omdat zij 'prole
tariseerden'. Omdat zij in de modernere (sterk
kapitalistische) verhoudingen toch geen kans
hadden op lotsverbetering, bijvoorbeeld door
eerst een tijd te sparen, en omdat de inbreng van
de ouders eveneens terugliep, konden zij net zo
goed jong trouwen.6
Het tweede kwart van de negentiende eeuw
Volgens Hofstee's theorie zou in het tweede kwart
van de negentiende eeuw het traditionele patroon
van terughoudendheid bij het huwelijk althans
onder arbeiders sterker aanwezig zijn geweest
dan in het derde kwart. De gegevens uit ons
onderzoek bevestigen dat het duidelijkst voor
centraal Walcheren, waar na 1850 de huwe
lijksleeftijd van de arbeiders gestaag daalde. In de
oostelijke Zak van Zuid-Beveland trouwden
arbeiders tussen 1850 en 1870 juist later dan
ervoor en erna, terwijl op centraal Schouwen-
Duiveland de arbeiders tussen 1840 en 1870 juist
wat jonger huwden dan eerder en later - zie tabel
1 - en het gemiddelde van de jaren '70 dicht bij
Tabel 1. Gemiddelde huwelijksleeftijd arbeiders en boeren (eerste huwelijken mannen) in drie gebieden
in Zeeland, 1830-1879, per decennium
Oost-Zak van
Zuid-Beveland
centraal Walcheren
centraal
Schouwen-Duiveland
arbeiders
boeren
arbeiders
boeren
arbeiders
boeren
1830-39
28,9 jr.
27,2
28,6
26,8
27,2
27,2
1840-49
27,4
26,6
28,7
26,3
26,5
28,3
1850-59
28,3
28,2
27,7
27,3
26,6
27,5
1860-69
29,1
27,7
26,8
27,5
26,4
28,3
1870-79
28,0
29,1
26,0
26,5
27,4
28,2
Huwelijken in de negentiende eeuw
83
